Ook in de apothekerswereld zien we fusies: apotheken groeperen zich om beter te kunnen voldoen aan de nieuwe evoluties en uitdagingen. Een apotheek anno 2021 is immers veel meer dan een plaats waar je medicatie koopt. Er komt reactie op deze schaalvergroting en men probeert een nieuwe betekenis te geven aan de verkokering van de zorg. Artsen, paramedici of apothekers spelen in op nieuwe stedenbouwkundige inzichten en sociologische verschuivingen waarbij dorps- of stadskernen geherwaardeerd en versterkt worden en proberen via kleinere privé-initiatieven de zorg in bestaande kernen te verzekeren. Met de uitbreiding en renovatie van het AZ in Herentals, bewees Architects in Motion dat grootschaligheid niet altijd moet resulteren in een stadsvlucht.

Omdat het perfect paste in hun visie op eerstelijnsgezondheidszorg, werd het gezondheidscentrum in Oud-Turnhout, dat al gedeeltelijk in de steigers stond, door de fusie van 3 apothekers uit de omgeving – apotheek Robrechts-Vermeersch, apotheek Smits-Robrechts en apotheek Stas – met open handen aangenomen en mee verder uitgebouwd.

De Steenweg op Mol is een belangrijke invalsweg van Oud-Turnhout en is een voorbeeld van een straat die meer wil en kan zijn dan enkel een ‘verbindingsweg’. In een straal van enkele hectometer vindt men diverse commerciële activiteiten (supermarkt, winkels), marktfuncties (groentemarkt, marktplein), gemeenschapsfuncties (school, postkantoor, bank, kinderopvang, kerk, gemeentehuis, politiekantoor) en zorgfuncties (apotheek, tandarts, huisarts). AIM is ervan overtuigd dat een gemengde functionaliteit vanzelf bewoners uit alle leeftijdsgroepen aantrekt en vice versa en dat inventieve ontwerpen waarin tertiaire functies gecombineerd worden met collectief wonen perfect geïntegreerd kunnen worden in een bestaand dorpsweefsel en de korrel ervan niet per definitie aantasten. De generositeit van een gemengde dorpskern werkt inspirerend en moedigt overheden, ontwerpers en ontwikkelaars aan om vernieuwend te denken. In onze sterk geïndividualiseerde maatschappij trekt iedereen zich terug op ‘zijn privaat perceel’. Er is weinig of geen aandacht voor het collectieve. Projecten die naast wonen ook ‘ontmoeten’ en ‘verbinden’ toelaten en stimuleren, spreken tot de verbeelding. AIM benadert ze met maatwerk en een eigen vocabularium dat nauw aansluit bij de noden van de klant.

De projectzone bevindt zich tussen de Steenweg op Mol en de Taxandriastraat. Apotheek Smits-Robrechts op de Steenweg op Mol was aan een upgrade toe. Er werden enkele belendende woningen verworven zodat de projectgrond meer mogelijkheden bood en de verhouding bebouwde/niet-bebouwde oppervlakte geoptimaliseerd kon worden. Het programma kon ook uitgebreid worden om te voldoen aan de visie van de opdrachtgever: naast ruimte voor de apotheek kon er plaats gecreëerd worden voor een groepspraktijk voor huisartsen, een centrum voor geestelijke gezondheidszorg waar zorgverleners desgewenst ruimtes per dagdeel kunnen huren, een meetingpoint voor zorgverleners en een voorlopig nog onbestemde ruimte.

Als extra troef betekende de perceeluitbreiding dat er een ontsluiting naar het achterliggend binnengebied gerealiseerd kon worden via de Taxandriastraat. Meer nog dan in een stad kan in een dorp de ruimte tussen privaat en publiek ‘een gemeenschappelijkheidsgevoel’ opwekken. Het is m.a.w. belangrijk dat ontwerpers deze tussenruimte met de nodige inventiviteit en respect voor de omgeving vormgeven.

Het terrein ligt in het centrum van Oud-Turnhout. Er werd doelbewust voor een locatie in het centrum gekozen, want samen met De Stadsregio Turnhout geloven zowel de opdrachtgever als AIM-architecten in kernversterking en het plan dat De Stadregio in 2018 voorstelde. In het geïntegreerd beleid op stadsregionaal niveau met een gemeenschappelijke toekomstvisie willen ze de detailhandel ontwikkelen door een combinatie van stimuleren en sturen gebaseerd op duidelijke ruimtelijk-economische afspraken. Ook AR-TUR, een platform voor architectuur, stedelijkheid en landschap, tracht door in dialoog te gaan met de inwoners, professionelen en verschillende maatschappelijke actoren die betrokken zijn bij de ruimtelijke kwaliteit in de omgeving van Turnhout, antwoorden te vinden op actuele en toekomstige maatschappelijke – en dus ook stedenbouwkundige – uitdagingen. Door het uitgeven van publicaties en organiseren van lezingen en workshops gaan ze samen met hun stakeholders op zoek naar een betere dorpsarchitectuur waarin begrippen als identiteit, verdichting, kernversterking, verlevendiging, … kernwaarden zijn. Ze zien hierbij de overheid meer als een regisseur dan als een controleur.

Door de aankoop van de belendende percelen en de toegang tot het nieuwe project aan de rechterzijde van de projectzone te situeren, kon het nieuwe gebouw als een eindpunt, een poortgebouw naar het centrum ontwikkeld worden, wat meteen een bijkomende commerciële troef zou betekenen. Kernversterking betekent ook verdichting. Daarom zochten de architecten naar het intensifiëren van de verhouding beschikbare/bebouwde oppervlakte. De eis om aan te sluiten aan de bestaande bebouwing aan de Steenweg op Mol was voor hen geen beperking, eerder een opportuniteit om na te denken over de kwaliteit en de mogelijkheden van dorpsarchitectuur. Als ontwerpbasis werd er voor een volume met drie bouwlagen geopteerd om dit naargelang de situering in het project aan te passen naar de optimale vorm en gewenste allure. Derhalve werd het volume naast de bestaande bebouwing uitgesneden en kwam de tweede verdieping aan de voorgevel onder een schuin dak te liggen. De gevel van de mansardeverdieping wordt met hetzelfde materiaal als het schuine dak bekleed. De ramen van de eerste en tweede verdieping werden als sterk geaccentueerde erkers ontworpen die over de twee verdiepingen doorlopen in één volume. Hiermee, net zoals met de verhoogde sokkel van 4 m, verwijst de architect naar het ritme van een traditionele rijwoning in een typische Vlaamse straat maar wil hij deze typologie overstijgen met deze ontwerpingrepen.

Het kopgebouw vraagt iets meer ‘zwaarte’ en krijgt twee volwaardige verdiepingen. Het gelijkvloers en de raampartijen zijn iets hoger om de apotheek meer zichtbaarheid te geven. De gevelsteen wordt geaccentueerd door de terugliggende horizontale voegen. De terrassen op de eerste en tweede verdieping zijn inpandig en storen het strakke volume niet.

Op de hoek werd het volume als een uitnodigend gebaar naar het binnengebied afgeschuind. Het gebouw dat in het binnengebied is ontworpen telt ook twee verdiepingen en heeft een plat dak. Om de massaliteit van het geheel te doorbreken werd enkel het gelijkvloers met een overdekte doorgang met het gebouw aan de voorzijde verbonden. De verdiepingen werden beperkt tot een kleinere bouwbreedte zodat op het dak van de eerste verdiepingen groendaken en terrassen voorzien konden worden. Op de kop van het tweede gebouw wordt de traphal iets teruggetrokken in het gebouw zodat ook hier het volume ingesneden wordt en ruimte laat voor natuurlijk licht in de hal. Ook de verdiepingen van het straatvolume springen in ten opzichte van het gelijkvloers en bieden ruimte voor terrassen en groen.

Om de parkeerdruk in de onmiddellijke omgeving niet te verhogen en om rekening te houden met de Wooncode Oud-Turnhout werd in overleg met de stedenbouwkundige dienst beslist een parkeerkelder te voorzien. Daarnaast is er plaats voor zestien kleinere bergingen en een grote berging voor de apotheek. De toegang tot de ondergrondse parking ligt achteraan de bovengrondse parking.

Op het gelijkvloers wordt de visie van de opdrachtgever helemaal duidelijk. Naast de apotheek die op de hoek van het project een prominente plek toegewezen krijgt - een apotheek heeft ook een commercieel aspect - is er ruimte voor de twee groepspraktijken. De apotheek is uitgerust met een hypermodern automatisch systeem dat medicatie stockeert en beheert. Het systeem staat in contact met de verkoopbalie om de juiste medicatie vanuit een gerobotiseerd magazijn aan te bieden. 

Daarnaast is er nog een grote ruimte ter beschikking voor eventueel een tandartsenpraktijk of iets dergelijks. Ook is er een gemeenschappelijke ruimte voor overleg of andere activiteiten. Op de verdieping zijn er nog mogelijkheden voor initiatieven van andere paramedici.

Als buffer naast de bestaande bebouwing aan de linkerkant werd de fietsenstalling, die ook via de achterkant van het gebouw bereikbaar is, ingeplant. Het gelijkvloers van het straatvolume is van het loodrechte gebouw in het binnengebied gescheiden door een hal die toegang geeft tot de traphal van het kopgebouw. De appartementen van het lagere volume zijn bereikbaar via de Steenweg op Mol. De praktijkruimtes van de groepspraktijken liggen aan de tuinzijde en kijken uit op een mooi aangelegde, semiopenbare stadstuin. De toegang van de groepspraktijken zijn respectievelijk op de Steenweg en het binnengebied gesitueerd. De doorwaadbaarheid van het projectgebied naar de achterliggende wijk vormt een absolute meerwaarde van het project.

Zowel op de eerste als de tweede verdieping hebben de architecten appartementen ontworpen. Elk appartement heeft minstens één terras en een berging in de kelder. Door de ligging in het dorpscentrum van Oud-Turnhout, op wandel- en fietsafstand van winkels, diensten, openbare functies, boven het gezondheidscentrum en met enerzijds zicht op ‘het buitenleven’ en anderzijds groen, biedt deze plaats aan de bewoners een perfecte mix tussen gezondheid en levenslang wonen. Architects in Motion gaat met dit project regelrecht in tegen het isotropische karakter van vele Vlaamse dorpskernen. Het zoeken naar elegante oplossingen voor complexe ontwerpvraagstukken behoort tot hun DNA. De veelheid aan randvoorwaarden wordt ontrafeld in een schijnbaar eenvoudig, krachtig ontwerp. De esthetische souplesse die ze hierbij aan de dag leggen is kenmerkend voor hun manier van werken.