VLABO

VIBO - een visie op de toekomst

Deze gestage groei manifesteerde zich ook in een constante nood aan uitbreiding van de huisvesting. Momenteel liggen de gebouwen verspreid over twee locaties: VIBO De Brem aan de Oude Arendonkse Baan in Oud-Turnhout en VIBO De Ring aan de Noord-Brabantlaan in Turnhout, een onderdeel van de R13, de ring rond Turnhout. Op haar beurt dreigde deze beschikbare bebouwde oppervlakte te klein te worden en omdat er geen budget was om bij te bouwen, werden door een sponsor tijdelijk 130 containers ter beschikking gesteld waarin klaslokalen konden worden ondergebracht. Toen er enkele jaren geleden zicht kwam op een eventuele derde locatie, een leegstaande school in Ravels, werd architect Luc Vanhout van Architects in Motion (AIM) gevraagd een kostenraming te maken om de aanpassingswerken te begroten.

Gestage groei

De architect nam het initiatief eerst een studie te maken van het volledige VIBO-patrimonium om op basis van die bevindingen een masterplan op te maken dat onder andere ook de logistieke problemen waar de scholengroep al geruime tijd mee kampt mee in kaart zou brengen. De containerklassen zijn een goede tijdelijke oplossing maar de onderhouds- en verwarmingskosten zijn een zware financiële last om te dragen. Daarnaast zou de derde locatie extra wegen op het transportbudget: het grote merendeel van de leerlingen wordt ’s morgens thuis opgehaald en na afloop van de lessen ook teruggebracht. Momenteel zijn hiervoor 27 autobussen in dienst. Een duurzame reorganisatie drong zich op en motiveerde de architect en de opdrachtgever het nieuwe masterplan in die zin op te maken. In de visie van de architect wordt de site van De Brem geoptimaliseerd zodat alle gebouwen in de toekomst op die site in twee fasen gecentraliseerd kunnen worden, maximaal inspelend en rekening houdend met de vele troeven en mogelijkheden van het domein. De bouw van de eerste fase van het masterplan start in het najaar van 2020. De opbrengst van de verkoop van campus De Ring wordt aangewend als eigen financiële inbreng. Voor de overige 65% werden overheidssubsidies aangevraagd (2004) en verkregen (2020).

Change ahead – disruptief denken

Voor het ontwerp en uitwerking van het masterplan werkt AIM samen met het architectenbureau OM/AR en Omgeving, bureau voor landschapsarchitectuur en urbanisme, beide uit Antwerpen. In hun ontwerp zetten ze resoluut in op een brede scholencampus waarbij ze ook expliciet rekening willen houden met eventuele toekomstige noden en aanpassingen. Door de bebouwingszones in relatie met de bestaande gebouwen strategisch in te planten wordt een beheersbare en overzichtelijke scholencluster gevormd die zich ontwikkelt vanuit het hart van de groene site. Om het specifieke karakter van het onderwijs waarvoor VIBO wil staan te ondersteunen en alle aangeboden opportuniteiten van de plek optimaal in het ontwerp te integreren, vertrekken de ontwerpers van een integrale aanpak waarbij de geborgen leer- en leefwereld gevrijwaard blijven. De relatie binnen/buiten is daarbij primordiaal, niet enkel voor de nieuw te ontwerpen gebouwen maar ook voor het totale project. De ontwerpers willen zich richten op verschillende ontwerpniveaus: van de micro leer- en leefomgeving tot de macro stedenbouwkundige omgeving op maat van het kind, de begeleiders, de ouders en de verschillende partners op en rond de site.

In de ruimere stedenbouwkundige context is er een opmerkelijke constante: groen. De site ligt tussen twee verkeersaders die de groene zone van oost naar west doorkruisen, namelijk de Steenweg op Mol en de Oude Arendonkse Baan. De nieuw ontworpen secundaire noord-zuidassen die de twee hoofdverkeersassen verbinden, structureren en ontsluiten de site. Aan de westzijde van de projectzone loopt een ondergrondse gasleiding. Deze bouwvrije zone wordt ingericht als bufferzone tussen de schoolsite en de naastliggende woonwijk. De bestaande groene buffer tussen de schoolsite en de aangrenzende serviceflats en het woonzorgcentrum wordt een groene fiets- en wandelweg. De site zelf is een aaneenschakeling van groene kamers met elk een eigen identiteit. Het nieuwe ontwerp versterkt de begrenzing van deze kamers en zorgt mede door een uitgekiende inplanting van de nieuwe gebouwen dat de doorwaadbaarheid van de site beter gedefinieerd wordt. Grote delen van de site worden publiekelijk toegankelijk, de schoolzones worden daar waar het noodzakelijk is, omheind. De opdeling in bestaande en/of nieuwe entiteiten zorgt ervoor dat de gebouwen elk apart kunnen functioneren en een relatie kunnen aangaan met de omgeving of andere entiteiten. Elke entiteit heeft een toegang die secundair is aan de hoofdtoegang. De kinderboerderij kan bijvoorbeeld een meerwaarde vormen voor de bewoners van de serviceflats en het woonzorgcentrum. Anderzijds kunnen de leerlingen die tuinbouw studeren als pedagogisch project ingezet worden om de tuin van deze senioreninfrastructuur te onderhouden. 

Micro en macro

De uitvoering van de eerste fase van het masterplan bevat het bouwen van twee nieuwe schoolvolumes, een parking met fietsberging en de inrichting van een park and ride-zone aan de Oude Arendonkse Baan. Het eerste volume, een school voor kleuter- en lager onderwijs, wordt naast het bestaande gebouw aan de zijde van het oude herenhuis opgetrokken. Het ontwerp is een staalkaart van de visie die VIBO op het onderwijs en de begeleiding die ze willen aanbieden heeft en de manier waarop de architecten deze visie vertalen in een krachtige ontwerptaal en dito -filosofie. Bij het betreden van het gebouw, dat op een strak raster van 3,20 x 3,20 m werd ontworpen, komt men meteen in een grote centrale hal die de algemene diensten zoals administratie, sociaal secretariaat, snoezelruimte en time out-lokalen groepeert. De hal koppelt de verschillende kleinere afsluitbare leslokaalclusters annex verzorgingslokaal enerzijds en de zone met refter en ondersteunende diensten zoals kine, ergo, logo, ortho, muzische vorming met bijhorende bergingen anderzijds. Tussen de hal en de refter zorgt een grote dakkoepel voor invallend daglicht. De meeste lokalen geven toegang tot een overdekte buitenruimte. Via de voor de veiligheid van de leerlingen afsluitbare lift en trap bereikt men de verdieping. Ook hier vinden we hetzelfde concept terug. Clusters met leslokalen annex verzorgingslokaal en enkele andere functies zoals vergaderzalen, logo, time out en sanitair. De lerarenkamer heeft een groot dakterras. Met een interne trap bereikt men een duplexverdieping met zithoek en enkele werkplekken. Hier kan discreet overleg gepleegd worden of kunnen de begeleiders zich even terugtrekken. De technische ruimte onder het schuine dak is toegankelijk via een aparte trap. Het dakvolume wordt verder volledig ingenomen door vides die behoren tot de lokalen van de eerste verdieping. 

Het tweede volume dat in het verlengde werd ontworpen van het bestaande schoolgebouw, huisvest een school voor secundair onderwijs. Hier werden veelvouden van 1,60 m gebruikt als onderliggend ontwerpraster. De klaslokalen zijn groter en de begeleiding heeft andere noden, zoals een apart kinelokaal, lokalen voor verzorgenden en crearuimtes. Alle crearuimtes hebben een rechtstreekse toegang tot de buitenruimte. Verder werd hetzelfde ontwerpprincipe toegepast: een grote centrale hal met secundaire functies zoals snoezelruimtes en time out-lokalen. De afgesloten trap en lift naar de eerste verdieping bevinden zich in de dienstenzone waar ook de werkkeukens, de gemeenschappelijke keuken, de refter en het sanitair zijn ondergebracht. Aan de refter en de centrale gangzone is een overdekte buitenspeelplaats gebouwd. 

Als je de lift of trap neemt naar de eerste verdieping kom je in een ruime, lichte gangzone met een grote vide naar het gelijkvloers. Boven de zone van de refter bevinden zich lokalen voor structurerende taken en begeleiding, één van de vier verwerkingsniveaus van het buitengewoon secundair onderwijs. In de andere vleugel van de verdieping vinden we vooral therapie- en flexibele lokalen. De technische ruimte is centraal in het gebouw ingeplant om de leidingentracés te optimaliseren. 

Eerste fase

Voor de volumetrische uitwerking van de gebouwen lieten de architecten zich inspireren door de typologie van de Kempische langgevelschuur. Om de typische en karakteristieke esthetische dominantie van het schuine  dak met grote dakvlakken te accentueren worden de daken en de gevel van  de eerste verdieping in hetzelfde materiaal uitgevoerd. Het volume van  de langgevelschuur wordt schijnbaar opgetild, wat de impact van de  volumes op de omgeving drastisch verkleint. De sokkel wordt uitgevoerd in architectonisch beton. De grote raampartijen en de doordachte inplanting ervan zorgen voor doorkijkassen die samen met de uitsnijdingen uit de volumes en het verspringend ritme van de dakvlakken de gebouwen een transparante luchtigheid geven en de grens tussen  natuur en gebouw quasi volatiel ervaren wordt. Omgeving uit Antwerpen tekent voor het groenontwerp. Hun inspiratiebron is het typisch  Kempische landschap met bossen, vennen en begroeide zandheuveltjes. De secundaire toegangswegen slingeren tussen de bomen, de bestaande vijver en de gebouwen alsof het bospaden zijn die voor de wandelaar achter elke bocht een andere visuele beleving in petto hebben. De pedagogische tuin en de kinderboerderij worden naadloos in het geheel geïntegreerd.

Langgevelschuur

Architects in Motion toont aan dat de architectuurpraktijk meer is dan enkel ontwerpen van gebouwen en begeleiden van een bouwproces. Voeling met de opdracht, (er)kennen van de noden van de klant, inleving in de  historiek van het project, optimaliseren van de financiële situatie  waarin een project vorm krijgt, toekomstgericht anticiperen op mogelijke  evoluties,… Rekening houden met deze diversiteit aan prolegomena  resulteert in een correcte definitie van en duidelijk inzicht in de  noden van de klant. Samen met OM/AR en Omgeving ontwierp AIM de eerste fase van een project dat ingebed is in een complexe bestaande context. De centrale inplanting van de scholencluster op de site De Brem en het afbouwen van de satellietcampus De Ring openen perspectieven om de  werking en de beleving van personeel, leerlingen, ouders en sympathisanten van VIBO te verbeteren. De keuze om met verschillende entiteiten te werken toont het respect dat de ontwerpers hadden voor het  aanwezige groen en de kwaliteiten van het landschap. Het streven om de energieconsumptie en ecologische impact van het project te beperken door zo compact mogelijk te bouwen, zijn hiervan de gematerialiseerde getuigen. Door de buurt – de serviceflats en het woonzorgcentrum – maximaal te betrekken en de kwalitatieve groenzones te maximaliseren, toont de school zich als groen ankerpunt in de wijk. Het openmaken van  het zicht op het oude herenhuis en de parkvijver biedt de mogelijkheid om met de grens openbaar/privé vrijer om te gaan. Door na te denken over de mobiliteit in de buurt en de aanleg van een park and ride-strook wordt de verkeersdruk tijdens de piekmomenten aanzienlijk positief beïnvloed. De ontsluiting van het geheel kan op verschillende manieren  gebeuren. Het project biedt voor de later geplande tweede fase alle  kansen tot slagen. VIBO is een project dat perfect past bij het DNA van AIM. Creëren van kwalitatieve architectuur op het kruispunt van verleden en toekomst.

Geïntegreerd ontwerp

‘Architecten moeten reageren op de wereld. Niet op elkaar.’

In 2017 bestond VIBO – Vrij Instituut voor Buitengewoon Onderwijs – in Turnhout 60 jaar. Destijds opgericht als ‘Levensvreugde’ met een tiental kinderen, is VIBO nu een overkoepelende organisatie van 5 scholen – zowel lager als secundair – dat aangepast onderwijs met zorg aanbiedt voor meer dan 650 leerlingen. Daarnaast heeft VIBO de verantwoordelijkheid voor de begeleiding van meer dan 150 scholen verspreid over de regio Kempen. VIBO draagt zo direct en indirect bij tot het onderwijs voor ruim 900 kinderen in een regio die zich uitstrekt van Laakdal tot Hoogstraten.

In 2017 bestond VIBO – Vrij Instituut voor Buitengewoon Onderwijs – in  Turnhout 60 jaar. Destijds opgericht als ‘Levensvreugde’ met een tiental  kinderen, is VIBO nu een overkoepelende organisatie van 5 scholen –  zowel lager als secundair – dat aangepast onderwijs met zorg aanbiedt  voor meer dan 650 leerlingen. Daarnaast heeft VIBO de  verantwoordelijkheid voor de begeleiding van meer dan 150 scholen  verspreid over de regio Kempen. VIBO draagt zo direct en indirect bij  tot het onderwijs voor ruim 900 kinderen in een regio die zich uitstrekt  van Laakdal tot Hoogstraten. 

VIBO

De eerste twee decennia van de 21ste eeuw worden gekenmerkt door enkele nieuwe maatschappelijke fenomenen die de ‘traditionele’ manier van leven, wonen en werken en de onderlinge relatie ertussen aanzienlijk door elkaar schudt. Het toegenomen noodzakelijke klimaatbewustzijn, de demografische evolutie, het mobiliteitsprobleem en de nood aan de kwaliteitsverbetering van de fysieke en mentale gezondheid zijn enkele aandachtspunten die resulteren in een veranderend evenwicht tussen werk en vrije tijd. Vanzelfsprekend heeft dit alles een grote invloed op hoe en waar mensen willen wonen.

Architecten zoeken via nieuwe woontypologieën antwoorden op deze vragen en proberen zo te voldoen aan de typische woonbehoeften van millenials: vaak jonge tweeverdieners en forensen, kritische huurders en/of eigenaren die een flexibele levensstijl in de stad nastreven en geloven in innoverende concepten zoals XaaS (everything as a service).

maatschappelijk relevant

Op de hoek van de Spoorwegstraat en de Molenstraat, in de Turnhoutse stationswijk, vormen een aantal woningen met variërende kroonlijsthoogtes o.a. een winkelpand in een typisch Vlaamse centrumstraat.Ondanks de op wandelafstand nabijliggende winkels, culturele instellingen en openbare diensten, heeft de wijk nood aan nieuwe impulsen. Het bouwterrein ligt in een projectgebied en een zone dat net buiten een door de stad als winkelgroeigebied is gedefinieerd. Aan de overzijde van de spoorweg wordt SLIM Turnhout ontwikkeld, een gemengd project met woningen, winkels en KMO’s. 

nieuwe stedelijke impuls

De opdrachtgever Tervia’s is een ontwikkelaar met een uitgesproken blik op toekomstgerichte concepten en projecten waarbij circulair bouwen en andere hedendaagse bouwtendensen deel uitmaken van hun visie. Zij verwierven het terrein dat door z’n compacte vorm (930 m2) en beperkte bouwdiepte (15 m) voor AIM een uitdagende ontwerpopdracht betekende.  

Het nieuwe ontwerp buigt deze beperkingen om tot kwaliteiten.  In de hoekzone van het terrein wordt een baken gecreëerd met een gelijkvloers en vijf verdiepingen. De overgang naar de naburige panden gebeurt trapsgewijs. Het gelijkvloers werd ontworpen als een beleefbare plint en wordt uitgevoerd in groene geglazuurde keramische stenen. Het plan van dit niveau is exemplarisch voor de ontwerpfilosofie van AIM en zeker voor dit project in het bijzonder: een mix van privatieve en gemeenschappelijke ruimtes, een intelligent gebruik van de beperkte ruimte en originele ideeën die inspelen op de nieuwe noden. Complexiteit als opportuniteit. 

complexiteit als opportuniteit

In de Spoorwegstraat bevinden zich twee dienstenruimtes voor extern gebruik en een grote gemeenschappelijke fietsenberging voor 80 fietsen met werkbank annex wasplaats. De fietsenberging is rechtstreeks bereikbaar via de straat maar geeft ook toegang tot de gemeenschappelijke binnenruimte/terras/tuin. In de hoek van het bouwperceel, tegen de bestaande bebouwing, kan men via een trap de ondergrondse parking (17 parkeerplaatsen en 33 private bergingen) bereiken. Er is ook een mogelijkheid om via Cambio aan autodelen te doen. 

Aansluitend aan de bestaande bebouwing in de Molenstraat is de inrit naar de parkeergarage voorzien met daarnaast het enige appartement gelegen op het gelijkvloers. Tussen het appartement en de dienstenruimtes ligt het gemeenschappelijke hart van het project: een collectieve ruimte als transparant volume, een overgangszone tussen de privévertrekken van de appartementen en het maatschappelijke leven daarbuiten. In het ontwerp werd dit idee letterlijk gematerialiseerd: je kijkt van op straat door deze beglaasde ruimte naar het terras en de tuin. Het ontwerp van de plint trekt de straat tot binnen het gebouw en vice versa: de gemeenschappelijke muur met het achterliggend pand wordt gebruikt als groenwand. Een voorbeeld van hoe gedetailleerd de architecten niet enkel in materiaalgebruik maar ook in ideevorming te werk zijn gegaan. Het exponent daarvan is het voorzien van een logeerkamer op het gelijkvloers. Deze kan gebruikt worden door de bewoners als er iemand op bezoek komt en wil blijven overnachten.  Vaak laten de bewust klein ontworpen woonentiteiten geen extra logeerplaats toe en brengt deze kamer soelaas. Misschien is bij leegstand verhuring via Airbnb ook een optie om extra inkomsten te genereren.  

collectief versus privé

Op de verdiepingen zijn de appartementen (1 tot 3 slaapkamers) gesitueerd. De appartementen zijn per niveau toegankelijk via een gaanderij aan de binnenzijde van het project die op zijn beurt bereikbaar is via twee trappen en een lift. De uitgekiende horizontale en verticale circulatie zorgt ervoor dat de in totaal 32 appartementen bediend kunnen worden met slecht één lift. Dat levert een aanzienlijke besparing op. Alle appartementen hebben een inpandig terras. 

In de Molenstraat wordt op de derde verdieping een aanzet gegeven tot het afbouwen van het volume. Het laatste appartement heeft een ruime ‘buitenkamer’ met groen. Het inspringende volume dat op de hogere verdiepingen ook appartementen bevat wordt ook in dezelfde groene geglazuurde keramische tegels uitgevoerd. Het is een verwijzing naar het gelijkvloers en het geeft het volume een speels accent om massaliteit te voorkomen. In diezelfde geest krijgen sommige inpandige terrassen een kleuraccent mee dat contrasteert met de hagelwitte gevelsteen. 

Op verdieping vier en zes zijn grote gemeenschappelijke dakterras voorzien. Een zoveelste leuke vondst om het volume stelselmatig naar de naastliggende percelen af te bouwen. Op het hoogste is zelfs sanitair voorzien en een ruime berging voor terrasmeubilair. Het terras is omzoomd door groen en biedt een 360°-zicht op de omgeving. 

interieur versus exterieur

Op de daken zijn zonnepanelen geplaatst; het gebouw voldoet immers aan de BEN-eisen. Daarnaast is het uitgerust met het nieuwe slimme energieconcept Litobox dat op 3 m2 alle energievoorzieningen samenbrengt en 6 appartementen per box koppelt. In de inkomhal voorziet men een Bringme-unit waar pakketjes afgehaald of geleverd kunnen worden gecombineerd met videobeveiliging, deurbellen en brievenbussen. Ook dit past perfect in de urban living gedachte. 

Met dit project mikken de opdrachtgever en de architecten op een jong en dynamisch publiek dat flexibiliteit in werk, vrije tijd en wonen nastreeft. De woonentiteiten zijn bewust klein ontworpen, verschillende activiteiten (zoals wassen) kunnen zich in de gemeenschappelijke ruimten afspelen. Millenials studeren, werken en ontspannen zich graag daar waar leeftijdgenoten samenkomen. Dit kan perfect in dit vooruitstrevend project. De architecten ontwierpen een duidelijk leesbaar en dynamisch ontwerp en toverden met ruimte op het kleine terrein. Door de uitgekiende mix van gedefinieerde en ongedefinieerde ruimte kan de totale bebouwde oppervlakte beperkt gehouden worden. Daarnaast is er bijzonder veel aandacht besteedt aan het veruiterlijken van deze dynamiek door zowel met materiaal en volume inventief om te springen. De gemeenschappelijke ruimte op het gelijkvloers zorgt voor een verrassend doorkijkperspectief, het groene keramische volume zorgt voor een volumiek ritme dat ook in de Molenstraat door de traphal duidelijk voelbaar is.

technologie, dynamiek en materialisatie

Deze quote van Winston Churchill is misschien de beste reden waarom project YUL in Turnhout gerust een trendsetter genoemd mag worden, een labo waar architectuur herdacht werd in de context van een veranderende maatschappij. Het inspireert de bewoners nadat de levenswijze van de potentiële bewoners de architecten had geïnspireerd tot het ontwerpen van dit gebouw. 

‘we shape our buildings, thereafter they shape us’

Architects in Motion (AIM) ontwierp in samenwerking met hun vaste partner Estúdio MRGB uit Brazilië in Turnhout het Young Urban Living-project dat inspeelt op de specifieke behoeftes van de 21ste-eeuwse kopers. Ze lieten zich daarbij inspireren door kernbegrippen zoals o.a. duurzaamheid, diversiteit, deeleconomie, flexibiliteit, technologie, dienstverlening en comfort. Het project impliceert verschillende residentiële innovaties en mag daarom gerust het label ‘epochaal’ opgespeld krijgen. 

Na een voorafgaande en door het stadsbestuur goedgekeurde volumestudie en densiteitsbepaling, werd samen met de Braziliaanse partner gezocht naar de voor de specifieke locatie meest geschikte architecturale taal en materialisatie.

TRACKS

De Geus - Van Eerd Vastgoed

Jongerencentrum

Simac

IOK Afvalbeheer

AIM beoogt een flexibel parkeersysteem dat dankzij standaardisatie en prefabricage uitbreidbaar en demonteerbaar is, dit volledig volgens het cradle tot cradle principe. Het parkeergebouw wordt voornamelijk opgebouwd uit onbehandelde materialen. Hierdoor kunnen deze, na demontage, ingezet worden voor andere doeleinden.

Een eerste parkeergebouw zal uitgewerkt worden ter plaatse van het Thorpark, een technologiepark in volle ontwikkeling. Het betreft een parkeergebouw voor 250 wagens tegenover de T2-campus. De constructie bestaat uit maximum vier verschillende modules: de parkeervloer, de circulatieconstructie, het dak en de gevel. Er zal bijgevolg weinig in situ gefabriceerd moeten worden. Het is mogelijk de constructie af te breken en op een andere locatie in een configuratie naar keuze herop te bouwen. Naargelang de noden kan het parkeergebouw uitgebreid worden met een groengevel, groendak en/of zonnepanelen. De groengevel biedt niet alleen voordelen op esthetisch maar ook op ecologisch vlak. Bovendien is de constructie dankzij de groengevel in harmonie met de natuurlijke omgeving van de site. Ook deze toegevoegde elementen zijn gestandaardiseerd.

In samenwerking met de stad Genk wil Architects in Motion het ontwerpvoorstel verder uitwerken tot een duurzaam, helder en eerlijk ontwerp, tot een voorbeeldproject voor de toekomst.

Thorpark

Kempisch Tehuis

Ter Loke

Mekanders

Handbogenhof

De officiële opdracht luidde: optimalisatie van de  speelruimte door deze uit te breiden tot een oppervlakte van 14.00m x  14.00m (was het eerste en belangrijkste uitgangspunt), het verduurzamen  van het gebouw, de renovatie van het interieur, het vernieuwen van de  theatertechnische installaties, de aanpassing naar de hedendaagse  brandnormen en de optimalisatie van de interne circulatie.

Deze multidisciplinaire opdracht vergde een ontwerpteam met  diverse expertises waarbij de auteurs van de verschillende studies zich  moesten kunnen vinden in het algemene idee om een zo onzichtbaar  mogelijke ingreep in de bestaande context uit te voeren. Een op het  eerste gezicht moeilijke taak mondde uit in een bijzonder samenspel van  esthetiek en techniek. 

Immers, dat uitgangspunt staat ook diametraal tegenover  vroegere renovatie- en uitbreidingsprojecten die de Warande onderging.  In 2005 tekende Macken & Macken een tweede podiumzaal (de Kuub) met  een heel eigen, contrasterend ontwerp en ook de uitbreiding/renovatie  van architect Achtergael uit 2012 stelde zich extrovert op zodat de  introverte ziel van de oorspronkelijke Warande aangetast leek.  Een  (ver-)bindend element moest in deze architecturale chaos rust brengen en  de oude glorie van het bestaande gebouw – zonder al te extra  opdringerige en zichtbare ingrepen – doen herleven.

Van meet af aan besefte AIM dat dit project enkel kon slagen  met een ervaren, origineel en goed team. Studiebureau Van hoorickx deed  de stabiliteitsstudie. Studiebureaus gebouwentechnieken Deerns en  Ingenium ontwierpen een revolutionaire HVAC-installatie waarmee ook de  basismissie werd onderschreven. Maar bij hun zoektocht keken ze ook  buiten de grenzen: het internationaal gerenommeerde Theateradvies  Amsterdam werd geboeid door het historische verhaal van de Warande en  werkte enthousiast mee. Voor de akoestische studie tekende LBP Sight uit  Nieuwegein. 

Less is more… and much more

De moeilijkste en structureel grootste ingreep was de  uitbreiding van de speeloppervlakte van 10 x 10 meter naar 14 x 14  meter. Deze aanpassing was noodzakelijk om de ambitie van de  opdrachtgever om grotere producties uit te nodigen, mogelijk te maken.  De achterzijde van het bestaande podium en enkele aanpalende ruimtes  werden gesloopt en ondergebracht in een nieuw volume dat AIM aan de  achterzijde van ‘de ton’ ontwierp. Het werd een volledig nieuw  servicegebouw met infrastructuur voor de artiesten, de techniek en de  logistiek. Om de architecturale uniformiteit van de site te bewaren,  sluiten de betonnen sokkel en de glazen verdieping qua architectuur,  materiaal en vorm respectievelijk aan bij de naastgelegen fuifzaal Futur  en de daar achter gelokaliseerde Kuub. Daarnaast werden historisch  functionele onzuiverheden – zoals de achter het podium voorziene  danszaal, repetitieruimte, loges, verblijfsruimte, moeilijk te bereiken  bergingen – uit het bestaande gebouw gehaald en logisch ondergebracht in  de uitbreiding. 

Uit de voorstudie bleek bovendien dat de ligging van de  bestaande loskade en de dienst- en artiesteningang niet meer voldeden  aan de huidige theater- en circulatiebehoeftes.  De nieuwe loskade met  twee loading docks werd parallel aan de Wezenstraat en loodrecht op de  Warandestraat ingeplant, maximaal rekening houdend met de waardevolle  bomen van de voormalige gasthuissite. De ‘groene esplanade’, de  verbreding van de Warandestraat ter hoogte van de Warande, is een  herkennings- en groen rustpunt. Het groen begeleidt de bezoeker van de  straat naar de hoofdinkom en vormt samen met het park rond het kasteel  van de Hertogen van Brabant een groene aorta die de verschillende  grotere verkeersassen met elkaar verbindt.

Architecturale uniformiteit

Naast de loskade, tussen het bestaande en het nieuwe gebouw  leiden, een helling en een trap je via de artiesten- en dienstingang  binnen in het gebouw. Het onthaal voor de artiesten en de techniekers is  warm georganiseerd en is persoonlijker en gezelliger dan de manier  waarop andere cultuurcentra het publieksonthaal organiseren. Het idee om  cultuur drempelloos tot bij de mensen te brengen, werkt bij de Warande  zowel voor als achter de schermen. ‘Cultuur’ wordt hier niet alleen door  de ogen van de ‘toeschouwers’ maar ook door deze van de ‘makers’  gezien.  

In deze hoofdzakelijk betonnen tussenruimte voel je dat de  filosofie van loskoppelen, bescheidenheid en quasi onzichtbaarheid op  een bijna theatrale manier werkt. Aanvankelijk lijkt dit een  contradictio in terminis. Toch voelt het zo aan. De architecten willen  niet concurreren met het bestaande, ze veroorzaken geen spanningsveld.  Met inventieve aanvullingen en goed doordachte ingrepen versterken ze  het bestaande en halen ze het naar de voorgrond. Ze hanteren een  architectuur met esthetische en historische maturiteit. 

AIM’s keuze om het nieuwe gebouw met een glazen lichtstraat  volledig los te koppelen van het tonvolume is eveneens een eerbetoon aan  de oorspronkelijke brutalistische baksteenarchitectuur van de Warande.  Op geen enkele manier gaan ze met elkaar in concurrentie. Integendeel.  Als je tussen beide gebouwen staat en omhoog kijkt, zie je hoe de –  overigens zorgvuldig gereinigde en opnieuw gevoegde – baksteengevel  oprijst en een ‘eindige, bijna aardse’ massiviteit uitstraalt. Je vangt  ook een glimp op van de nieuwe theatertoren. Ook hier weer die  schijnbare tegenstelling, dat subtiele spel van textuur en materiaal. De  goudkleurige, gegolfde gevelbekleding in staal van de theatertoren is  alles behalve massief. Ze suggereert een rond de toren gedrapeerd  gordijn dat naar het ijle reikt, een frivole kroon op het robuuste  tonvolume. 

Eenheid/veelheid

In de circulatiezone - die een oplossing biedt voor de  gevraagde hertekening van de warrige bestaande circulatie - onder de  lichtstraat, vallen de twee imposante betonnen kolommen op. Het  speelveld van 14 x 14 m gebruikt de ruimte op het podium maximaal zodat  de draagstructuur van de nieuwe, even grote, toneeltoren niet kon  doorlopen tot op het gelijkvloers. AIM’s letterlijk en figuurlijk  ingenieuze vondst bood de oplossing: het zware torenvolume wordt  gedragen door twee cantilevers, rustend op de betonnen kolommen. Het  nieuwe servicegebouw dient als tegengewicht. Het speelveld wordt zo  gevrijwaard van storende structuurelementen. De uitbreiding van de  toneeltoren en de montage van de nieuwe elementen in de bestaande  schouwburg was een werk dat met chirurgische precisie werd uitgevoerd. 

Naast circulatie bevinden zich in het servicegebouw  kleedkamers, loges, ateliers, kantoren van de technici, magazijnen en  goederenliften. Vanuit de artiestenfoyer boven de loskade heb je een  prachtig zicht over de groene esplanade. De bomen geven bescherming  tegen oververhitting in de zomer. Alles straalt eenvoud maar groot  respect voor de artiest en de technici uit.  Van de typische sombere  catacombensfeer die vaak achter de schermen heerst, is hier geen sprake.  Openheid, licht en ruimte zijn sleutelbegrippen. En dat mag letterlijk  genomen worden. Via grote ramen in de achtergevel van het servicegebouw  vloeit licht doorheen de doorgang op de loskade (gelijkvloers) en een  raam in de artiestenlounge (eerste verdieping) tot op de scène. Vanop de  scène heb je contact met de buitenwereld, vanop de straat zie je licht  en beweging in het gebouw: een unieke transparantie die buiten naar  binnen trekt en vice versa. Cultuur hoort niet thuis in een ivoren  toren: er ontstaat een versmelting met het dagelijkse leven buiten.

Cantilevers

Eens je de toneelvloer betreedt, imponeert de groot(s)heid  van de theatertoren.  De scèneopening werd vergroot tot  breedbeeldformaat 16:9. Jardin en cour geven voldoende ruimte om met  vaste of losse manteaus en portaalbruggen de gewenste lijsten en decors  te maken. Via de dienstlift kom je op de technische verdiepingen van de  toneeltoren. Een volledig nieuwe trekkenwand (technische  hijsinstallatie) met 20 km staalkabel wordt geautomatiseerd via een  computer en een indrukwekkende batterij lieren bestuurd. Boven de  theatertoren, op de kabelvrije rollenzolder met roosters en klapvloeren  wordt het pas duidelijk dat theatertechniek meer dan een vak apart is.  Door de vloer heb je een hallucinant zicht op de speelvloer. 

Voor de renovatie van het schouwburginterieur liet AIM zich  inspireren door de aloude sfeer dat een avondje uit naar het theater  oproept. Overdaad aan velours, wegzakken in een theaterzetel, je  verbeelding op hol, verwondering,… Bij het iconische tapijtbedrijf Van  Besouw lieten ze een speciaal vast tapijt maken met daarin een  goudkleurige draad verwerkt. In de twee Salles de Pas Perdus, waar die  theatersfeer je instant vastgrijpt, werden zowel de vloer, de trappen  als delen van de wanden bekleed met het tapijt. De binnenzijde van de  halfronde betonnen lichtvangers aan de buitenzijde van het gebouw,  werden goudkleurig geschilderd zodat het licht dat binnenvalt gekleurd  diffuus is. Het grote kunstwerk van Fred Bervoets maakt het  magisch-realistische karakter compleet. Als bezoeker moet je doorheen de  Salles des Pas Perdus om de zaal te bereiken alsof het een overgang  betreft van de echte wereld naar de wereld van het theater, de dans, de  muziek. Of andersom. Het zijn sassen waarin je de buitenwereld moet  loslaten, waar externe invloeden worden afgeschud vooraleer dat ‘avondje  uit’ in te stappen. Een overgangszone van harde materialen/ratio naar  tactiele materialen/emotie.

Hetzelfde tapijt vinden we terug in de schouwburgzaal. De  comfortabele stoelen zijn bekleed met een iets donkerdere bruine stof.  De wanden zijn in een grijsbruine tint geschilderd.

De emotie van een avondje uit

In de kelderverdieping bevinden zich naast extra ateliers en bergingen  ook de technische ruimtes voor verwarming en ventilatie. En ook hier  hetzelfde basisidee: de uitstraling van het oorspronkelijke gebouw moet  zoveel mogelijk hersteld en/of behouden worden. Dat stelde de ingenieurs  technieken voor geen eenvoudige opdracht, die ze door gebruik te maken  van een revolutionaire en hoogtechnologische installatie tot een goed  einde brachten: de technische ruimte in de kelder, die vol met  ventilatie- en verwarmingskanalen gepropt zit, staat in schril contrast  met de schijnbaar volledige afwezigheid van technieken in het  bovengrondse gebouw. Nergens zie je storende HVAC-elementen. Dit konden  de ingenieurs bereiken door gebruik te maken van het BAopt/Climotion  softwaresysteem.  Heel kort-door-de-bocht werkt het systeem op het  nauwkeurig meten van alle relevante waarden in een ruimte om vervolgens  die informatie te gebruiken en te werken met de juiste luchtdruk. Door  deze diffuse ventilatie ontstaat een homogene opbouw van de lucht in de  ruimte en zijn geen hoge luchtsnelheden (worp) nodig, met een tochtvrij  klimaat tot gevolg.  Bovendien is het een bijzonder energiebesparend  systeem: alle energie komt perfect op de juiste plek in de ruimte  terecht.

Diffuus ventileren

Voor Architects in Motion was deze opdracht een uitdaging en  een opportuniteit tegelijkertijd. Respect was hierbij het  sleutelbegrip. Een veelzeggend maar gelaagd begrip dat zijn  etymologische oorsprong in het Latijn vindt: ‘respicere’ wat  terugkijken, omkijken betekent. 

Uit respect voor het gebouw nam AIM een bescheiden, bijna  onzichtbare houding aan bij de renovatie en uitbreiding van de Warande,  het iconische theatergebouw dat een groot deel uitmaakt van de recente  culturele geschiedenis van Turnhout. Anders dan vroegere renovaties of  uitbreidingen met andere architectenbureaus als auteur, wou AIM niet  contrasteren maar integreren. Niet choqueren maar consolideren. In die  opzet zijn ze met glans geslaagd. Het resultaat is een perfecte mix van  hedendaagse architectuur en technieken om de schoonheid van het  bestaande te vrijwaren en te versterken. Terugkijken door naar de  toekomst te kijken. 

Respect

Cultuurhuis (vroeger Kunstcentrum) de Warande in Turnhout is een icoon. Ontegensprekelijk en op vele vlakken. In 1972 geopend als één van de eerste culturele centra in Vlaanderen met tot gevolg dat nu, bijna een halve eeuw later, elke gemeente en deelgemeente in Vlaanderen een eigen cultureel- of ontmoetingscentrum in haar patrimonium heeft met als doel cultuur zo breed mogelijk te verspreiden.

Maar ook het ontwerp (Schoeters, Wouters, Vanhout, Schellekens) en de quasi uitsluitend receptieve werking waren baanbrekend.

In 2014 schreef het provinciebestuur van Antwerpen een ontwerpwedstrijd uit om het gebouw te moderniseren met als belangrijkste deelopdracht de renovatie van de eerste podiumzaal annex technieken. 

Architects in Motion (AIM) won de wedstrijd en kreeg de opdracht toegewezen. Het ontwerp van architecten Bart Janssens en Luc Vanhout predikte, uit respect en waardering voor het bestaande, ‘een ingetogen en bescheiden opstelling’. 

de Warande

Het Centrum voor Algemeen Welzijn De Kempen (CAW-gebouw) van Architects in Motion in Turnhout is een goed voorbeeld van dienende architectuur zonder triviaal te worden. Integendeel. Het gebouw is groots in eenvoud. Uniek in opzet. Het heeft alles ‘in huis’ om door zijn uniciteit een nieuw voorbeeld te worden in zijn soort. 

AIM’s visie is het resultaat van een grondige behoeftestudie en een ontwerpende onderzoekende houding als methodiek. Deze onderzoekende ingesteldheid, die een constant evoluerende theoretische en ervaringsgerichte kennis impliceert, hielp architecten Bart Janssens en Luc Vanhout en in hun ontwerp de nieuwe inzichten over maatschappelijke hulpverlening – een sector die de laatste decennia een grondige transitie onderging - te integreren. 

Het CAW-project is het resultaat van een uniek samenwerkingsverband tussen het Centrum voor Algemeen Welzijn De Kempen en het OCMW van Turnhout. Het CAW De Kempen is één van de 11 autonome VZW’s verspreid over Vlaanderen en Brussel met een divers aanbod aan hulp- en dienstverlening. Op zijn beurt is CAW De Kempen een hergroepering van CAW Kempen, De Meerpaal en De Koepel. De overheid bracht ze samen onder de noemer van CAW De Kempen. 

Daarnaast wil de Vlaamse regering de OCMW’s politiek, organisatorisch en ambtelijk integreren met de diensten van de steden en gemeenten. Uniek in Vlaanderen is dat de hulpverleningsdiensten van het OCMW van Turnhout samensmelten met CAW De Kempen. Enkel de administratieve diensten vinden onderdak bij de stadsdiensten van Turnhout.

dienende architectuur

Het programma van eisen van het gebouw was uitgebreid en complex: een tijdelijk verblijf voor crisisopvang, gespreksruimtes, vormingslokalen, ontmoetingsruimte, kantoren, voldoende vergaderfaciliteit en een ondergrondse parking. De te bouwen oppervlakte realiseren op het beschikbare terrein was een uitdaging, zeker in combinatie met het gemengde openbare/private karakter van het diachronische bouwprogramma. De ontwerpers beseften dat een complex programma op een beperkte ruimte kwaliteitsvolle en krachtige no-nonsense architectuur vereist om tot een goede oplossing te komen. 

De eens bloeiende site op de hoek van de Stationstraat en de Renier Sniedersstraat – het vervallen industriepand op het terrein is het gebouw waar Janssen Pharmaceutica ooit het levenslicht zag - was een grauwe plek geworden. De projectlocatie is in groter perspectief de ‘missing link’ tussen de stationsomgeving met het kantoorproject SLIM, de oude watertoren en het cultuurhuis de Warande.

De opdrachtgever ambieerde een laagdrempelig en architecturaal sober gebouw maar stelde hoge eisen op vlak van duurzaamheid, esthetiek, stedenbouwkundige transparantie en toegankelijkheid. 

Een haalbaarheidsstudie wees uit dat de bestaande bebouwing op het terrein gesloopt moest worden. De niet-evidente onregelmatige vorm van het vrijgekomen terrein nodigde de architecten uit om de intrinsieke opportuniteiten ervan te vertalen in een project dat meer is dan alleen maar architectuur. Het resultaat is verbluffend: in het nieuwe CAW-gebouw versmelten architectuur en stedenbouw. Het overstijgt architectuur an sich omdat de rooilijn, die normaal de scheiding is tussen architectuur en stedenbouw, niet gematerialiseerd wordt.

complexiteit smeekt om no-nonsense architectuur

Als je het gebouw via de Stationstraat richting Warandestraat benadert, valt de glooiende vorm meteen op. De kromming van de rooilijn is hier natuurlijk debet aan, de architecten kopieerden deze echter niet zonder meer.  De twee onderste bouwlagen waaieren uitnodigend uit richting binnengebied. Het volume van de hoger gelegen bouwlagen overdekt het ‘ontmoetingsplein’ dat enkele functies groepeert en verbindt. Architect Bart Janssens gebruikte voor de ontwerptaal het vocabularium van de betonnen gebouwen van Oscar Niemeyer in Belo Horizonte en Saõ Paulo en van bepaalde elementen uit de omgeving. De natuurstenen horizontale lijnen in de baksteenarchitectuur van de watertoren vinden we terug in de betonnen lijsten in de gevel. De natuurlijke textuur van de verticale houten lamellen vervangt deze van het metselwerk, qua richting contrasteren ze met de horizontaliteit van het beton. Tegelijkertijd voorkomen ze opwarming ten gevolge van invallende zon. De golvende gevel rijgt de onafgewerkte bestaande bouwlinten naadloos aan elkaar. 

De hoofdingang van het inloopcentrum bevindt zich in de overdekte zone, door de architecten gedefinieerd als stedelijke ontmoetingsplek. Een grote glazen wand opent het gebouw richting plein en onderstreept de transparantie van het onthaal. In het algemeen geldt de rooilijn als grens tussen privé en openbaar, tussen architectuur en stedenbouw. In dit concept vervaagt die grens, het openbare leven wordt in al zijn facetten binnen het gebouw getrokken om drempelloos mensen met maatschappelijke vragen en problemen uit te nodigen hulp te zoeken en te vinden. Een laagdrempeligheid die niet vertaald wordt in enkele gratuite materiële kunstgrepen, maar vorm krijgt vanuit een duidelijke architecturale visie en zich uit in verschillende aspecten: soberheid in materiaalgebruik en vormgeving en een duidelijke ruimtelijke en planmatige indeling.

een gebouw als stedenbouwkundig weefsel.

De twee verdieping hoge onthaalruimte vormt de ziel van het inloopcentrum en verleent toegang tot de infobalie, enkele verpozingsruimtes, het jongerencentrum JAC, het tijdelijk verblijf crisisopvang, individuele gesprekslokalen en een binnentuin. Een monumentale betonnen spiraaltrap verbindt de twee verdiepingen. De bezoeker kan in contact komen met een breed spectrum aan dienstverlening achter de schermen: een dubbele functieopbouw zorgt ervoor dat hulpzoekenden via een apart circulatiepatroon dienstverleners kunnen ontmoeten. Het maakt een stapsgewijze begeleiding naar hulp zonder al te veel zichtbaarheid mogelijk. 

De hoger gelegen verdiepingen met kantoren voor het OCMW en CAW stralen dezelfde soberheid uit maar de organische vorm van de voorgevel verwijst opnieuw naar de betonarchitectuur van Niemeyer en geeft de ruimtes een zekere frivoliteit. Bepaalde zones van het landschapskantoor hebben een donkerkleurig verlaagd plafond en zorgen voor een extra ruimtelijk accent. Enkele aparte afgeschermde gespreks- en vergaderlokalen zorgen voor privacy.

De residentiële architectuurtypologie van het hotel voor crisisopvang contrasteert met de rest van het centrum. Het massievere bakstenen volume refereert aan geborgenheid, huiselijkheid.  De betonlijnen in de gevel zien we hier terug: het zijn de verbindende elementen tussen het volume aan de straatzijde en het achterliggende hotel.  

Aan de overzijde bevinden zich de fietsenstalling en de inrit van de ondergrondse parking vanwaar je een duidelijk zicht hebt op het volledige terrein. Het is duidelijk dat de afbraak van het oude Janssen Pharmaceutica-gebouw mogelijkheden biedt tot de verdere ontplooiing van het achtergelegen binnengebied. 

betonarchitectuur van Niemeyer

De technieken zijn eenvoudig maar intelligent en robuust. De gebruikte materialen zijn bij voorkeur hernieuwbaar, lokaal en gecertificeerd. Om de balans tussen daglicht en het risico op oververhitting te optimaliseren, werden diverse daglicht- en comfortstudies uitgevoerd. Het resultaat is een gevel die heel open aanvoelt maar de zon toch voldoende afstoot.

De garantie voor een goede luchtkwaliteit vergt tevens een evenwichtsoefening tussen comfort en energieverbruik. Om overmatige ventilatie tegen te gaan en het energieverbruik te beperken, werd gekozen voor luchtgroepen en voor een uitgekiende zonering in het gebouw.

De energievraag wordt beperkt door isolatie en luchtdichtheid. Dezelfde zonering als die voor ventilatie zorgt voor een onafhankelijk gebruik van verschillende gebouwdelen. Optimalisatie van het hydraulische concept garandeert een lage retourtemperatuur en een continue ketelcondensatie.

Door een combinatie van actieve en passieve zonwering, CO2-regeling op ventilatie en daglichtregeling op (led-)verlichting, werd de interne en externe warmtebelasting tot een minimum beperkt. De resterende koelvraag wordt opgevangen door passieve technieken, namelijk ‘free cooling’ en nachtventilatie. Op deze manier wordt de totale elektriciteitsvraag minimaal met 15% gereduceerd. Om het duurzame verhaal compleet te maken, werden zonnepanelen voorzien die een groot deel van de elektriciteitsvraag dekken.

duurzaamheid

Een maatschappij wordt deels gebouwd op haar patrimonium. Ontwerpers voegen laag per laag nieuwe volumes met specifieke esthetische en functionele eigenschappen toe en snijden de openbare ruimte weg. Gebouwen leggen de ruimte erbuiten en ertussen vast waardoor private of collectieve plekken of subtiele mengvormen ervan worden gecreëerd.  

Architecten Janssens en Vanhout van Architects in Motion maakten met het CAW-project een duidelijk statement: de status van de overgang tussen het openbare en privatieve appelleert aan de maatschappelijke relevantie van architectuur, en dit met sociale dienstverlening als enige focus. 

Dankzij het project is de omgeving opgewaardeerd. Een beter bewijs dat de ontwerpers slaagden in hun opzet is moeilijk te geven. 

conclusie

De maatschappelijke relevantie van architectuur staat zoals andere aspecten van onze 21ste-eeuwse samenleving en haar tijdseigen uitdagingen (terug) hoog op de agenda van planners en ontwerpers. Sinds het postmodernisme wordt architectuur door bepaalde ontwerpstromingen van haar eigenlijke waarde en betekenis losgeweekt: architectuur als statussymbool, als losstaand lifestyle-idioom.  Een vergelijking met de renaissancepaleizen uit bijvoorbeeld Firenze gaat zeker op, alleen zijn de rijke families zoals de Medici nu banken en multinationals en zijn de paleizen nu hoofdzetels en -kantoren. In vele gevallen voert architectuur een oppervlakkig discours over zichtbaarheid en materialiseren van een missie. 

In principe is zo’n architectuur een zuivere inbeslagname van schaarser wordende ruimte en ligt de bestaansreden van goede architectuur op een diepere laag. Voorbeelden waar ze een doordachte sociale rol opneemt en zich kwalitatief origineel doch bescheiden opstelt ten dienste van de opdracht en dus de gebruikers, zijn eerder schaars. 

CAW De Kempen

Lanscap

De Melkerij, voorheen DURALAC, getuigt van een industrieel erfgoed met kwaliteiten. Uit een eerste evaluatie bleek dat het gebouw een degelijke architecturale en historische waarde heeft. Het woonhuis is het best bewaard en vormde een inspiratie voor de renovatie en uitbreiding van de gebouwen. Uit historisch fotomateriaal bleek het gebouw een architecturale waar te hebben. Bij een eerste destructief onderzoek kwamen de oorspronkelijke gevels terug tevoorschijn. Er werd dan ook beslist om dit industrieel erfgoed waar mogelijk te herstellen in zijn oude glorie. 

Historisch onderzoek:

De projectzone werd getoetst aan het ruimtelijk structuurplan. Hieruit blijkt dat de site zich in woongebied situeert en grenst aan een recreatiezone. Dit is de perfecte zonering voor een gemeenschapscentrum aangezien zij een stevig stedenbouwkundig kader schept met voldoende uitbreidingsmogelijkheden. De locatie is ideaal gelegen aan de rand van de dorpskern op wandel- en fietsafstand. 

Gelegen aan de grote invalsweg van het centrum en direct aan de afrit van de snelweg Brussel- Antwerpen is het gemakkelijk bereikbaar vanuit de ruimere regio. 

MACRO-schaal

Het gebouw kan langs drie zijden benaderd worden. Voetgangers en fietsers benaderen het gebouw langs de straatzijde en de kant van de parking. Bezoekers die met de wagen komen, vinden een ruime parking en benaderen het gebouw langs de parkingzijde. De hoofdingang van het gebouw situeert zich aan de parkingzijde daar er hier voldoende ruimte is voor een grotere toeloop en er een evenementenplein ingericht kan worden. 

MESO-schaal:

Uit het vooronderzoek is gebleken dat de voorzijde van het gebouw zich het best leende tot een reconversie en de gevels daar ook het beste bewaard zijn gebleven. De achterliggende gebouwen werden gesloopt om plaats te ruimen voor de podiumzaal en onderliggende nevenfuncties. Achteraan het podium is op eenvoudige wijze een laad- en loskade voorzien. 

Het plan is opgebouwd rond een centrale hoofdinkom bij de parking. Alle functies zijn op de centrale circulatie en foyer geënt. De vlotte toegankelijkheid voor alle mogelijke gebruikers van het gebouw is een belangrijk aandachtspunt. Het café werd op de hoek voorzien met een dubbele hoogte. Zo komt de voormalige zaal terug tot haar recht. De polyvalente zaal werd voorzien in de voormalige ketel zaal met respect voor de volle hoogte. De kelderverdieping werd ingericht met een repetitieruimte, technische ruimtes en een keuken voor het café. 

In de kelderverdieping zijn het artiestengedeelte en het sanitair vlot bereikbaar vanuit de inkom en de foyer en is tevens de danszaal ingericht. De huidige woning wordt niet in gebruik genomen maar komt als uitbreiding in aanmerking. 

MICRO-schaal

Deze opdracht werd ons toegewezen na een kandidatuurstelling. De projectzone is getoetst aan het ruimtelijk structuurplan. Hieruit blijkt dat de site zich in woongebied situeert en grenst aan een recreatiezone. Dit is de perfecte zonering voor een gemeen-schapscentrum aangezien zij een stevig stedenbouwkundig kader schept met voldoende uitbreidingsmogelijkheden. De locatie is ideaal gelegen aan de rand van de dorpskern op wandel- en fietsafstand. Gelegen aan de grote invalsweg van het centrum en direct aan de afrit van de snelweg Brussel- Antwerpen is het gemakkelijk bereikbaar vanuit de ruimere regio. 

De Melkerij

OCMW Lille

Frako

Lavatan

Het recentelijk goedgekeurde masterplan van Beel & Achtergael architecten, Holistic architecten, Huiswerk architecten, Met Zicht Op Zee architecten, Mys en Bomans architecten, Wilma Project Development, Cordeel nv en Arcadis nv omvat de herwaardering en de totaalinrichting van de site. 

In blok- L, dat aan de zuidzijde van het centrale plein ligt, werd het nieuwe sociaal huis van het OCMW en het archief van de stad Lier gehuisvest. Het bestaande gebouw kon de omvang van de nieuw onder te brengen functies niet herbergen. In tegenstelling tot het tegenoverliggende project dat de politie onderdak verleent, werd er geen nieuwbouw gezet ten koste van Liers erfgoed. Er werd bewust gekozen om het gezichtsbepalende gebouw te renoveren en uit te breiden met een nieuw volume. Om het waardevolle historische karakter van het bestaande gebouw te vrijwaren, wordt deze uitbreiding in de vorm van een nieuw sober en eigentijds volume, losgekoppeld van het bestaande gebouw. De bestaande gevels blijven door deze ingreep aan de vier zijden afleesbaar. 

OCMW Lier

Er wordt gebruik gemaakt van de volgende materialen: zichtbeton voor de structurele elementen, gegalvaniseerd staal voor de dakconstructie en de geveldragers, gegalvaniseerd strekmetaal met begroeiing (klimop en wilde wingerd) voor de gevelvlakken. 

Het gebouw zal een capaciteit van 688 parkeerplaatsen krijgen. Dit voldoet aan de eisen volgens MOBER.Van de 688 plaatsen zullen er 11 worden aangepast voor mindervaliden. 

Voortgaande op de hemelwatertoets dient er in totaal 63.000 liter hemelwater gebufferd te worden d.m.v. een bufferbekken. Daarnaast wordt er een infiltatiebekken voorzien met een inhoud van minimaal 54.400 liter en een minimaal infiltatieoppervlak van 68 m2. De recuperatie van het hemelwater zal gebeuren volgens een irrigatiesysteem van de groengevel. 

Cipal

Binnen het wedstrijd programma werd gevraagd om een verdieping bij te bouwen op de bestaande gebouwen. Al vlug bleek dat dit een dure onderneming was en dat het gebruik van de school in het gedrang kwam. Er werd gekozen voor een nieuwbouw met 4 kleuterklassen gelijkvloers die rechtstreeks toegang hebben tot de speelplaats en 6 lokalen voor de lagere school op de verdieping. 

De nieuwbouw omsluit de speelplaats en de klaslokalen geven rechtstreeks uit op de speelplaats wat een troef is voor de kleuters die hier zullen worden gehuisvest. 

Ezaart

Heieinde

De stadsboerderij wil een belangrijke rol spelen bij het opnieuw levendig maken van de oorsprong van ons voedsel. Een goede bereikbaarheid en een maximale toegankelijkheid zijn hierin primordiaal. Door de actieve mens door participatie, educatie en recreatie de kans geven te ruiken, voelen en proeven van streekeigen en seizoensgebonden producten, zal de voeling met de basis van onze eetcultuur weer opleven. 

De projectsite is ruimtelijk gelegen in de schemerzone tussen de stad en het platteland. Dit gegeven vertalen we door de gemaakte keuzes aangaande schakeling, esthetiek en materialisatie. De bestaande langgevel hoeve wordt in ere hersteld, met maximale vrijwaring van de gevels. De esthetiek straalt historiek en authenticiteit uit. 

De herbouwde hoeve vormt de link met het platteland. De uitbreiding wordt aan de zijde van de stad gepositioneerd. Door deze positiebepaling nemen zowel de heropgebouwde hoeve als het nieuwe volume elk hun eigen richting aan waardoor de link versterkt wordt. 

Veldekenshoeve

Het projectgebied ligt midden in de dorpskern, volgens gewest-plan Woongebied met Esthetische Waarde. De voornaamste actoren zijn: de kleuterschool en een polyvalente ruimte, het klooster, de biblioteek, de serviceflats, het rusthuis en het bestaande gemeentehuis. Heden typeert het gebied zich als niet ontgonnen achtertuinen, een open en groen binnengebied. Een masterplan uit 2008 voorziet de potentiële gebouw-uitbreidingen voor die verschillende actoren en een make-over tot een centrale groene park- en wandelzone met als drager een groene wandelas voor zachte weggebruikers. Voor de harde weggebruikers zijn er twee parkeerzones.

Het bestaande gemeentehuis bestaat uit een aaneenrijging van rijwoningen met achterliggende tuintjes en twee monumenten, de pastorij met waardevolle tuin en het Koning Davidshuis met Oud Drossaerdhuis.

Het nieuwe administratief centrum is een nieuwbouw inbreidingsproject. De monumenten worden behouden, de rijwoningen worden gesloopt met uitzondering van twee waardevolle gevels. Doorheen de bijgebouwen der pastorij wordt een doorbraak gecreëerd die het parkgebied ontsluit, en waardoor het administratief centrum als poortgebouw van de centrale groene park- en wandelzone fungeert.

Gemeentehuis

Het Paradijs

De Lilse Bergen is een recreatiepark ondermeer voorzien van de nodige infrastructuur voor kampeerders. Per groep van kampeerplaatsen bestaat er een gecentraliseerd sanitair blok. Het nieuwe sanitaire blok I is er daar één van en vervangt een ouder gesloopt sanitair blok I en is de voorbode voor de vervanging van alle andere sanitaire blokken in de komende jaren. 

Het recreatiepark heeft een rijk gevulde speeltuin met spectaculaire attracties en speeltuigen. De architectuur van het sanitair blok I draagt bij in dat spektakel en in die bijzonderheid. 

Het gebouw herbergt toiletten en doucheruimten voor heren, dames en mindervaliden. Daarnaast is er ook een babyroom, een hondentoilet en een gemeenschappelijke wasruimte voor de vaat. 

Het bouwproject voldoet aan de Meetlat Duurzaam Bouwen, hetwelk 7 thema’s behandeld namelijk: wetgeving, proces, omgeving, welzijn, energie, water en materialen met hun bijhorende subthema’s en vragen. 

De Lilse Bergen

Sint-Isabella PR02

In dit gebouw werden enkele verschillende diensten en instelling van de gemeente gecentraliseerd ondergebracht. Het gebouw biedt hierdoor een oplossing voor het gebrek aan kantoorruimte, lokalen voor allerlei doeleinden en vlot contact tussen verschillende gemeentelijke diensten. Binnen een bestaand bouwblok werden door de gemeente enkele braakliggende gronden vrijgegeven. Bij wijze van inbreidingsproject werd dit gebied ontwikkeld als cultuur- en vrijetijdscentrum met bijhorende infrastructuur met inbegrip van een muziekschool en tekenacademie 

Tegen de bestaande bibliotheek werd een nieuwe centrale ontmoetingsruimte geplaatst waarrond de volledige site werd georganiseerd. Na uitgebreid overleg is het complexe programma omgezet in het organigram dat heeft geleid tot het huidige ontwerp. In eerste instantie werd de veelheid aan diensten en functies als een moeilijkheid beschouwd. Desalniettemin is deze situatie een pluspunt gebleken doordat door het combineren van verschillende functies en door het dubbelgebruik van het lokalen de bouwkost per functie aanzienlijk gedrukt werd. Hoewel deze ingreep geen ‘groen label’ draagt lijkt ons dit een essentieel aspect van duurzaam bouwen, gezien het zowel op economisch als ruimtelijk vlak een grote besparing oplevert. 

Het gebouw werd opgebouwd in eenvoudige primaire vormen, uitgewerkt in klassieke materialen. Deze soberheid werd gebroken door de speelse vormgeving van het interieur. De hedendaagse vormgeving gaat perfect samen met het idee van gezelligheid en huislijkheid welke uitgaat van de centraal gelegen ontmoetingsruimte. Aan deze ruimte, met daaraan vast het leescafe van de drukbezochte bibliotheek van de gemeente werd extra aandacht besteed. 

Voor de bouwschil werd gekozen voor onderhoudsvriendelijke materialen zowel binnen en buiten. De buitengevels werden opgetrokken in een bordeaux rode baksteen, HPL-platen, aluminiumschrijnwerk en hoog rendement beglazing. Ook de binnengevels zijn onderhoudsvriendelijk door het gebruik van sierbeton stenen en de zichtbeton welfsels. Er werd maar zeer beperkt gebruik gemaakt van verlaagde plafonds enkel in lokalen uit hoofde van de akoestiek. Er werd in de gevels 10cm polyurethaan gebruikt en 20cm in de platte daken. In de vloer werd 10cm polyurethaan gespoten. De toepassing van een warmtepomp met sondes bleek niet haalbaar om budgettaire redenen en door de beperkte nood aan sanitair warmwater werd er geen zonneboiler geplaatst. Op gebied van HVAC werd gekozen voor een gascondensatie installatie en werd er een ventilatiesysteem toegepast met warmterecuperatie en free- cooling door nachtventilatie die airco overbodig maakt. Enkel de podiumzaal is voorzien van koeling. 

De Kruierie

Tuytelaers

Lindenhof - Van Eerd Vastgoed

Würth

AZ Sint-Jozef

ACW Kempen

Sint-Isabella PR01

AZ Sint-Elisabeth

Unizo

CAC Mercedes

Loomans

Woning DT

Looy's hof

Mahatma Gandhiwijk

Voor Bart Janssens van Architects in Motion (AIM) is die verhaallijn primordiaal bij het ontwerpen van een gebouw. De sfeer van de omgeving erkennen om op die manier de eigenheid ervan te conserveren is misschien wel de belangrijkste ontwerpingreep. Maar dat kan je als architect niet op je eentje verwezenlijken. De toekomst van een gebied of de beeldvorming ervan bepalen is teamwerk. Op vraag van opdrachtgevers trappen ontwerpers al te vaak in de ‘economy of scale’-val. Dat leidt tot gelijkvormigheid. Onbewust gaan architecten elkaar of vooral zichzelf kopiëren en treedt er een verschraling van de privatieve en dus de openbare ruimte op. Opdrachtgevers identificeren zichzelf met een bepaalde woningtypologie die bij hun sociale status past en vragen hun architect deze te kopiëren. Een vicieuze cirkel.

Het vergt creativiteit, beroepsernst en moed om als architect dit mechanisme te doorbreken. Esthetische glocalisering voorkomt verschraling. Daar is Bart Janssens en zijn team zich van bewust. Met dit basisprincipe gaat hij de dialoog met z’n klanten en de overheden aan om tot een ideale ‘plek-gebonden’ ontwerp te komen. Voor woning S. in Gierle was dit niet anders. Gelegen in Hemeldonk, een groen gehucht van het op zich al landelijke Gierle, stonden twee identieke, vrijstaande woningen naast elkaar. Deze situatie refereerde lichtjes naar de typische tuinwijkarchitectuur uit het Interbellum van bijvoorbeeld architect Jean-Jules Eggericx. Initieel had de bouwheer de woning gekocht met het oog op het slopen ervan en het bouwen van een nieuwbouwwoning. De ligging en de kwaliteiten van het perceel waren doorslaggevend in de aankoop. Bart Janssens wou echter samen met de klant eerst de mogelijkheid onderzoeken om de bestaande woning te verbouwen en uit te breiden. Het gewenste programma was immers te uitgebreid om in te passen in het beschikbare volume.

vicieuze cirkel

Voor architect Janssens was het hoge hoofdvolume met het spitse dak het belangrijkste esthetische kenmerk van de woning. Dit werd het te behouden en te versterken ‘icoon’. Om te voorkomen dat de verdere uitwerking van dat icoon op vlak van materialisatie en esthetiek een te letterlijk referent zou zijn aan de bestaande architectuur, wou de ontwerper abstraherend te werk gaan. Deze ontwerpvisie sprak de opdrachtgever sterk aan en er werd definitief beslist de woning te behouden en te verbouwen. 

De ontwerpstructuur van de nieuwe woning gebruikt de impressionante vorm van ‘het icoon’ als organisatorische onderlegger, dit om de bestaande vorm maximaal te bestendigen. De nieuwe toegevoegde volumes mochten de kracht ervan niet minimaliseren en moesten bijgevolg ondergeschikt zijn. Daarom werd het vinden van een proportioneel evenwicht tussen hoofd- en bijvolumes een belangrijk onderdeel van de volumetrische studie. Het bestaande hellend dak waarvan de nok evenwijdig liep met de straat werd gesloopt en voorzien van een plat dak. De vorm van het spitse dak van ‘het icoon’ komt over de volledige lengte van de woning vrij. Deze twee onderdelen vormen in de nieuwe toestand het hoofvolume met twee bouwlagen. In dat hoofdvolume werden op het gelijkvloers de inkomhal, een kantoorruimte annex spreekruimte en toilet, de keuken en de eethoek ondergebracht. De dubbele garage werd in een laag volume aangebouwd en met het hoofdvolume gekoppeld door een berging die tegelijkertijd een extra doorgang creëert waarin de bijkeuken/wasplaats en toiletzone werden ontworpen. In de inkomhal en de hal die leidt naar de keuken is het bergingvolume geaccentueerd en schijnbaar losgekoppeld van het hoofdvolume met een andere, donkere, kleur en een led-lijnverlichting tegen het plafond. In de garage is een dubbele poort en een extra deur voorzien om het volume praktisch te optimaliseren. Het zorgt onder andere voor een functionele verbinding van het zwembad en het poolhouse die aansluitend in de tuin gesitueerd zijn. 

het icoon

Aan de andere zijde van het hoofdvolume, daar waar de tuinzone breder is, werd de zitruimte annex tv-ruimte – eveneens in een laag volume – ontworpen. Een leuk detail is dat aan de voorgevel een laag raam werd getekend, een raam dat het ruimtelijk gevoel binnen versterkt maar geen inkijk mogelijk maakt. Het verbindt de zitruimte met de tv-hoek in de derde dimensie zonder storend natuurlijk licht toe te laten in de ruimte. Een groot schuifraam in de achtergevel opent het volume naar het terras en de tuin.

Via een trap in de inkomzone bereik je de eerste verdieping waar de nachthal rechtstreeks toegang biedt tot het slaapgedeelte van de ouders met een ruime masterbedroom met ensuite dressing en badkamer. Dit slaapgedeelte bevindt zich in ‘het icoon’ en de ruimte onder het schuine dak is volledig vrijgehouden. De masterbedroom heeft een oost georiënteerd terras dat indrukwekkend zicht biedt op de tuin en de achterliggende natuur. Het raam volgt de vorm van het dak maar is terugliggend geplaatst zodat er geen inkijk en extra opwarming door de ochtendzon is. 

Via een deur in de nachthal kom je in het kinderslaapgedeelte. Twee slaapkamers, een badkamer en een extra kamer zijn hoofdzakelijk naar de zijtuinstrook aan de noordwestzijde van het terrein gericht. Door de fysieke scheiding van het volume met het platte en dat met het hellend dak en de splitsing ouder-/kindergedeelte krijgt ook op de verdieping ‘het icoon’ een extra betekenis; het geeft extra zin en diepte aan het belangrijkste ontwerpprincipe. 

integriteit

Als je achteraan in de tuin plaatsneemt, wordt dat ontwerpprincipe helemaal afleesbaar. Ook met de materiaalkeuze en de detaillering van de gevels wordt het nogmaals onderstreept en krijgt het een driedimensionale uitwerking. Twee gevelmaterialen worden uiterst principieel toegepast: hout en baksteen. Het volume met het hellend dak werd volledig – inclusief hellend dak - uitgewerkt met een houten bekleding. ‘Het icoon’ eist daardoor z’n opvallende en bepalende rol als structurele en esthetische ‘scheidsrechter’ volledig op. Het houten volume heeft geen dakrand, ‘het icoon’ eindigt niet. Het andere deel van het hoofdvolume werd gebouwd met een lichtgrijs genuanceerde gevelsteen van groot formaat. Dit volume contrasteert in vorm, materiaal, textuur en esthetische gevoelswaarde met ‘het icoon’. Het is een imaginaire boekensteun die het houten volume fictief stabiliseert. Het terras aan de masterbedroom maakt het houten volume ragfijn in verhouding met het massieve bakstenen volume, het versterkt het contrast fragiliteit/rigiditeit. De gevelcompositie wordt vervolledigd met de twee lagere volumes, enerzijds het bakstenen volume van de zitruimte en anderzijds het houten volume van de garage. Ook hier suggereert de architect oneindigheid door de materialen van het hoofdvolume respectievelijk te herhalen in de lage bijgebouwen. 

Bart Janssens van AIM heeft met woning S. in Gierle meer dan een statement ontworpen. Door op zoek te gaan naar de specificiteit van de plek en de iconische waarde van één detail in de bestaande architectuur heeft hij het nieuwe ontwerp diepgeworteld en ingebed in de bestaande context. Door de esthetische kenmerken van de bestaande woning te abstraheren, blijft er een voeling bestaan met het originele maar werd het allesbehalve een letterlijke kopie. Het besef dat de eigenheid van de plek meer is dan de plek alleen en door de ruime contextuele verhaallijn te interpreteren, past z’n hedendaagse ontwerp in de interessante visie van de glocalisering van architectuur. 

oneindigheid

Frans filosoof en socioloog Bruno Latour deed intensief onderzoek naar de ‘identiteit van de plek’ en nam de stad Parijs als laboratorium (1998). Hij wilde aan de hand van een wetenschappelijke methode de waarde van plaatsgebonden identificatie definiëren om te bevestigen of weerleggen wat politici, schrijvers of kunstenaars vaak op basis van emotionele of sentimentele subjectiviteit – afhankelijk van het beoogde doel – als dé essentie van een locatie aanwenden. Hij probeerde Parijs in beelden te vangen, variërend van foto’s van beeldbepalende plekken, gebouwen, parken, … tot cartografisch materiaal. Op zich stuk voor stuk herkenbare Parijse fragmenten maar hét beeld dat de stad perfect omvatte, vond hij niet. 

Latour ontdekte echter dat er zich een samenhang, een route, aftekende waarbij die samenhang wel zichtbaar werd: de identiteit van een dorp, een stad, een regio an sich is onmogelijk te definiëren, de route – de verhaallijn – van het ene naar het andere beeld, zegt wel veel over de te identificeren essentie van een plek.

PROJECT	ARCHITECT	OPDRACHTGEVER	PERIODE	CATEGORIE
VLABO	Bart Baeken	VLABO & Stad Lommel	2021 - 2023	Meervoudig wonen
VIBO		VIBO	2020 - 2022	Publiek
TRACKS	Architects in Motion	Tervia’s nv	2020 - 2022	Meervoudig wonen
De Geus - Van Eerd Vastgoed	Architects in Motion	Van Eerd Vastgoed nv	2019 - 2021	Meervoudig wonen
Jongerencentrum	Bart Baeken	Stad Peer	2019 - 2021	Publiek
Simac	Bart Janssens	Simac	2019	Kantoren & Industrie
IOK Afvalbeheer	Peter Mertens	IOK	2018 - 2018	Kantoren & Industrie
Thorpark		Stad Genk	2018 - 2020	Publiek
Kempisch Tehuis	Bart Baeken	Kempisch tehuis	2017 - 2018	Meervoudig wonen
Ter Loke	Bart Janssens	Ter Loke vzw	2017	Gezondheidszorg
Mekanders		Mekanders VZW	2017	Gezondheidszorg
Handbogenhof	Bart Janssens	ARTES Group	2016 - 2021	Meervoudig wonen
de Warande	Bart Janssens, Luc Vanhout	Provincie Antwerpen	2016 - 2018	Publiek
CAW De Kempen	Bart Janssens, Luc Vanhout	CAW De Kempen vzw	2015 - 2020	Gezondheidszorg
Lanscap	Luc Vanhout, Mieke Goris	Lanscap bvba	2015 - 2016	Retail
De Melkerij	Fréderic Wattecamps	Gemeente Zemst	2014 - 2015	Publiek
OCMW Lille	Peter Mertens	OCMW Lille	2014 - 2016	Meervoudig wonen
Frako	Luc Vanhout	Frako nv	2014 - 2019	Retail
Lavatan	Luc Vanhout	Lavetan nv	2013 - 2015	Kantoren & Industrie
OCMW Lier	Bart Janssens Luc Vanhout	OCMW Lier	2012 - 2014	Publiek
Cipal	Luc Vanhout Peter Mertens	Provincie Antwerpen	2012 - 2014	Publiek
Ezaart	Frédéric Wattecamps	Gemeentebestuur Mol	2012 - 2013	Publiek
Heieinde	Paul Monden	Gemeente Vosselaar	2012 - 2013	Publiek
Veldekenshoeve		Stad Turnhout	2011 - 2013	Publiek
Gemeentehuis	Luc Vanhout	Gemeente Meerhout	2011 - 2015	Publiek
Het Paradijs		OCMW Lier	2009 - 2013	Gezondheidszorg
De Lilse Bergen	Peter Mertens	De Lilse Bergen vzw	2009 - 2010	Publiek
Sint-Isabella PR02		OCMW Arendonk	2009 - 2011	Gezondheidszorg
De Kruierie	Frederic Wattecamps	Gemeente Balen	2007 - 2009	Publiek
Tuytelaers	Bart Janssens, Luc Vanhout	Tuytelaers nv	2007 - 2009	Retail
Lindenhof - Van Eerd Vastgoed	Luc Vanhout	Van Eerd Vastgoed nv	2006 - 2010	Meervoudig wonen
Würth		Würth Belux nv	2003 - 2007	Kantoren & Industrie
AZ Sint-Jozef	Luc Vanhout	AZ Turnhout vzw	2003 - 2014	Gezondheidszorg
ACW Kempen	Luc Vanhout Peter Mertens	Volksverheffing vzw	2002 - 2003	Publiek
Sint-Isabella PR01		OCMW Arendonk	2002 - 2008	Gezondheidszorg
AZ Sint-Elisabeth	Luc Vanhout	AZ St. Elisabeth Herentals	1987 - 2021	Gezondheidszorg
Unizo		/		Kantoren & Industrie
CAC Mercedes	Luc Vanhout	CAC Mercedes Benz	- 2003	Retail
Loomans	Bart Baeken	Loomans group		Meervoudig wonen
Woning DT	Frédéric Wattecamps	Privé		Woningen

ARCHIEF

Op zoek naar een project?