VLABO

VIBO - een visie op de toekomst

Deze gestage groei manifesteerde zich ook in een constante nood aan uitbreiding van de huisvesting. Momenteel liggen de gebouwen verspreid over twee locaties: VIBO De Brem aan de Oude Arendonkse Baan in Oud-Turnhout en VIBO De Ring aan de Noord-Brabantlaan in Turnhout, een onderdeel van de R13, de ring rond Turnhout. Op haar beurt dreigde deze beschikbare bebouwde oppervlakte te klein te worden en omdat er geen budget was om bij te bouwen, werden door een sponsor tijdelijk 130 containers ter beschikking gesteld waarin klaslokalen konden worden ondergebracht. Toen er enkele jaren geleden zicht kwam op een eventuele derde locatie, een leegstaande school in Ravels, werd architect Luc Vanhout van Architects in Motion (AIM) gevraagd een kostenraming te maken om de aanpassingswerken te begroten.

Gestage groei

De architect nam het initiatief eerst een studie te maken van het volledige VIBO-patrimonium om op basis van die bevindingen een masterplan op te maken dat onder andere ook de logistieke problemen waar de scholengroep al geruime tijd mee kampt mee in kaart zou brengen. De containerklassen zijn een goede tijdelijke oplossing maar de onderhouds- en verwarmingskosten zijn een zware financiële last om te dragen. Daarnaast zou de derde locatie extra wegen op het transportbudget: het grote merendeel van de leerlingen wordt ’s morgens thuis opgehaald en na afloop van de lessen ook teruggebracht. Momenteel zijn hiervoor 27 autobussen in dienst. Een duurzame reorganisatie drong zich op en motiveerde de architect en de opdrachtgever het nieuwe masterplan in die zin op te maken. In de visie van de architect wordt de site van De Brem geoptimaliseerd zodat alle gebouwen in de toekomst op die site in twee fasen gecentraliseerd kunnen worden, maximaal inspelend en rekening houdend met de vele troeven en mogelijkheden van het domein. De bouw van de eerste fase van het masterplan start in het najaar van 2020. De opbrengst van de verkoop van campus De Ring wordt aangewend als eigen financiële inbreng. Voor de overige 65% werden overheidssubsidies aangevraagd (2004) en verkregen (2020).

Change ahead – disruptief denken

Voor het ontwerp en uitwerking van het masterplan werkt AIM samen met het architectenbureau OM/AR en Omgeving, bureau voor landschapsarchitectuur en urbanisme, beide uit Antwerpen. In hun ontwerp zetten ze resoluut in op een brede scholencampus waarbij ze ook expliciet rekening willen houden met eventuele toekomstige noden en aanpassingen. Door de bebouwingszones in relatie met de bestaande gebouwen strategisch in te planten wordt een beheersbare en overzichtelijke scholencluster gevormd die zich ontwikkelt vanuit het hart van de groene site. Om het specifieke karakter van het onderwijs waarvoor VIBO wil staan te ondersteunen en alle aangeboden opportuniteiten van de plek optimaal in het ontwerp te integreren, vertrekken de ontwerpers van een integrale aanpak waarbij de geborgen leer- en leefwereld gevrijwaard blijven. De relatie binnen/buiten is daarbij primordiaal, niet enkel voor de nieuw te ontwerpen gebouwen maar ook voor het totale project. De ontwerpers willen zich richten op verschillende ontwerpniveaus: van de micro leer- en leefomgeving tot de macro stedenbouwkundige omgeving op maat van het kind, de begeleiders, de ouders en de verschillende partners op en rond de site.

In de ruimere stedenbouwkundige context is er een opmerkelijke constante: groen. De site ligt tussen twee verkeersaders die de groene zone van oost naar west doorkruisen, namelijk de Steenweg op Mol en de Oude Arendonkse Baan. De nieuw ontworpen secundaire noord-zuidassen die de twee hoofdverkeersassen verbinden, structureren en ontsluiten de site. Aan de westzijde van de projectzone loopt een ondergrondse gasleiding. Deze bouwvrije zone wordt ingericht als bufferzone tussen de schoolsite en de naastliggende woonwijk. De bestaande groene buffer tussen de schoolsite en de aangrenzende serviceflats en het woonzorgcentrum wordt een groene fiets- en wandelweg. De site zelf is een aaneenschakeling van groene kamers met elk een eigen identiteit. Het nieuwe ontwerp versterkt de begrenzing van deze kamers en zorgt mede door een uitgekiende inplanting van de nieuwe gebouwen dat de doorwaadbaarheid van de site beter gedefinieerd wordt. Grote delen van de site worden publiekelijk toegankelijk, de schoolzones worden daar waar het noodzakelijk is, omheind. De opdeling in bestaande en/of nieuwe entiteiten zorgt ervoor dat de gebouwen elk apart kunnen functioneren en een relatie kunnen aangaan met de omgeving of andere entiteiten. Elke entiteit heeft een toegang die secundair is aan de hoofdtoegang. De kinderboerderij kan bijvoorbeeld een meerwaarde vormen voor de bewoners van de serviceflats en het woonzorgcentrum. Anderzijds kunnen de leerlingen die tuinbouw studeren als pedagogisch project ingezet worden om de tuin van deze senioreninfrastructuur te onderhouden. 

Micro en macro

De uitvoering van de eerste fase van het masterplan bevat het bouwen van twee nieuwe schoolvolumes, een parking met fietsberging en de inrichting van een park and ride-zone aan de Oude Arendonkse Baan. Het eerste volume, een school voor kleuter- en lager onderwijs, wordt naast het bestaande gebouw aan de zijde van het oude herenhuis opgetrokken. Het ontwerp is een staalkaart van de visie die VIBO op het onderwijs en de begeleiding die ze willen aanbieden heeft en de manier waarop de architecten deze visie vertalen in een krachtige ontwerptaal en dito -filosofie. Bij het betreden van het gebouw, dat op een strak raster van 3,20 x 3,20 m werd ontworpen, komt men meteen in een grote centrale hal die de algemene diensten zoals administratie, sociaal secretariaat, snoezelruimte en time out-lokalen groepeert. De hal koppelt de verschillende kleinere afsluitbare leslokaalclusters annex verzorgingslokaal enerzijds en de zone met refter en ondersteunende diensten zoals kine, ergo, logo, ortho, muzische vorming met bijhorende bergingen anderzijds. Tussen de hal en de refter zorgt een grote dakkoepel voor invallend daglicht. De meeste lokalen geven toegang tot een overdekte buitenruimte. Via de voor de veiligheid van de leerlingen afsluitbare lift en trap bereikt men de verdieping. Ook hier vinden we hetzelfde concept terug. Clusters met leslokalen annex verzorgingslokaal en enkele andere functies zoals vergaderzalen, logo, time out en sanitair. De lerarenkamer heeft een groot dakterras. Met een interne trap bereikt men een duplexverdieping met zithoek en enkele werkplekken. Hier kan discreet overleg gepleegd worden of kunnen de begeleiders zich even terugtrekken. De technische ruimte onder het schuine dak is toegankelijk via een aparte trap. Het dakvolume wordt verder volledig ingenomen door vides die behoren tot de lokalen van de eerste verdieping. 

Het tweede volume dat in het verlengde werd ontworpen van het bestaande schoolgebouw, huisvest een school voor secundair onderwijs. Hier werden veelvouden van 1,60 m gebruikt als onderliggend ontwerpraster. De klaslokalen zijn groter en de begeleiding heeft andere noden, zoals een apart kinelokaal, lokalen voor verzorgenden en crearuimtes. Alle crearuimtes hebben een rechtstreekse toegang tot de buitenruimte. Verder werd hetzelfde ontwerpprincipe toegepast: een grote centrale hal met secundaire functies zoals snoezelruimtes en time out-lokalen. De afgesloten trap en lift naar de eerste verdieping bevinden zich in de dienstenzone waar ook de werkkeukens, de gemeenschappelijke keuken, de refter en het sanitair zijn ondergebracht. Aan de refter en de centrale gangzone is een overdekte buitenspeelplaats gebouwd. 

Als je de lift of trap neemt naar de eerste verdieping kom je in een ruime, lichte gangzone met een grote vide naar het gelijkvloers. Boven de zone van de refter bevinden zich lokalen voor structurerende taken en begeleiding, één van de vier verwerkingsniveaus van het buitengewoon secundair onderwijs. In de andere vleugel van de verdieping vinden we vooral therapie- en flexibele lokalen. De technische ruimte is centraal in het gebouw ingeplant om de leidingentracés te optimaliseren. 

Eerste fase

Voor de volumetrische uitwerking van de gebouwen lieten de architecten zich inspireren door de typologie van de Kempische langgevelschuur. Om de typische en karakteristieke esthetische dominantie van het schuine  dak met grote dakvlakken te accentueren worden de daken en de gevel van  de eerste verdieping in hetzelfde materiaal uitgevoerd. Het volume van  de langgevelschuur wordt schijnbaar opgetild, wat de impact van de  volumes op de omgeving drastisch verkleint. De sokkel wordt uitgevoerd in architectonisch beton. De grote raampartijen en de doordachte inplanting ervan zorgen voor doorkijkassen die samen met de uitsnijdingen uit de volumes en het verspringend ritme van de dakvlakken de gebouwen een transparante luchtigheid geven en de grens tussen  natuur en gebouw quasi volatiel ervaren wordt. Omgeving uit Antwerpen tekent voor het groenontwerp. Hun inspiratiebron is het typisch  Kempische landschap met bossen, vennen en begroeide zandheuveltjes. De secundaire toegangswegen slingeren tussen de bomen, de bestaande vijver en de gebouwen alsof het bospaden zijn die voor de wandelaar achter elke bocht een andere visuele beleving in petto hebben. De pedagogische tuin en de kinderboerderij worden naadloos in het geheel geïntegreerd.

Langgevelschuur

Architects in Motion toont aan dat de architectuurpraktijk meer is dan enkel ontwerpen van gebouwen en begeleiden van een bouwproces. Voeling met de opdracht, (er)kennen van de noden van de klant, inleving in de  historiek van het project, optimaliseren van de financiële situatie  waarin een project vorm krijgt, toekomstgericht anticiperen op mogelijke  evoluties,… Rekening houden met deze diversiteit aan prolegomena  resulteert in een correcte definitie van en duidelijk inzicht in de  noden van de klant. Samen met OM/AR en Omgeving ontwierp AIM de eerste fase van een project dat ingebed is in een complexe bestaande context. De centrale inplanting van de scholencluster op de site De Brem en het afbouwen van de satellietcampus De Ring openen perspectieven om de  werking en de beleving van personeel, leerlingen, ouders en sympathisanten van VIBO te verbeteren. De keuze om met verschillende entiteiten te werken toont het respect dat de ontwerpers hadden voor het  aanwezige groen en de kwaliteiten van het landschap. Het streven om de energieconsumptie en ecologische impact van het project te beperken door zo compact mogelijk te bouwen, zijn hiervan de gematerialiseerde getuigen. Door de buurt – de serviceflats en het woonzorgcentrum – maximaal te betrekken en de kwalitatieve groenzones te maximaliseren, toont de school zich als groen ankerpunt in de wijk. Het openmaken van  het zicht op het oude herenhuis en de parkvijver biedt de mogelijkheid om met de grens openbaar/privé vrijer om te gaan. Door na te denken over de mobiliteit in de buurt en de aanleg van een park and ride-strook wordt de verkeersdruk tijdens de piekmomenten aanzienlijk positief beïnvloed. De ontsluiting van het geheel kan op verschillende manieren  gebeuren. Het project biedt voor de later geplande tweede fase alle  kansen tot slagen. VIBO is een project dat perfect past bij het DNA van AIM. Creëren van kwalitatieve architectuur op het kruispunt van verleden en toekomst.

Geïntegreerd ontwerp

‘Architecten moeten reageren op de wereld. Niet op elkaar.’

In 2017 bestond VIBO – Vrij Instituut voor Buitengewoon Onderwijs – in Turnhout 60 jaar. Destijds opgericht als ‘Levensvreugde’ met een tiental kinderen, is VIBO nu een overkoepelende organisatie van 5 scholen – zowel lager als secundair – dat aangepast onderwijs met zorg aanbiedt voor meer dan 650 leerlingen. Daarnaast heeft VIBO de verantwoordelijkheid voor de begeleiding van meer dan 150 scholen verspreid over de regio Kempen. VIBO draagt zo direct en indirect bij tot het onderwijs voor ruim 900 kinderen in een regio die zich uitstrekt van Laakdal tot Hoogstraten.

In 2017 bestond VIBO – Vrij Instituut voor Buitengewoon Onderwijs – in  Turnhout 60 jaar. Destijds opgericht als ‘Levensvreugde’ met een tiental  kinderen, is VIBO nu een overkoepelende organisatie van 5 scholen –  zowel lager als secundair – dat aangepast onderwijs met zorg aanbiedt  voor meer dan 650 leerlingen. Daarnaast heeft VIBO de  verantwoordelijkheid voor de begeleiding van meer dan 150 scholen  verspreid over de regio Kempen. VIBO draagt zo direct en indirect bij  tot het onderwijs voor ruim 900 kinderen in een regio die zich uitstrekt  van Laakdal tot Hoogstraten. 

VIBO

De laatste decennia zien we echter dat toonaangevende architecten interesse tonen in het ontwerpen van kmo-gebouwen en laten ook het aspect venustas uit de triade in de specifieke typologie binnensijpelen, een evolutie die ook de vakpers niet ontgaat. En dat werkt uitnodigend: bedrijfsleiders/opdrachtgevers zien het dynamische karakter en de identiteit van het bedrijf graag vertaald in het kmo-gebouw waarin het is gevestigd. 

Architect Bart Janssens van Architects in Motion (AIM) ontwierp voor Tom Fransen, bestuurder van CS Raamconstructies uit Oud-Turnhout een nieuw kantoorgebouw annex industriehal en bewees met het resultaat dat de architectuurtheorie van Vitruvius ook in bedrijfsgebouwen actueler is dan ooit. 

Tom Fransen – gedelegeerd bestuurder van de overkoepelende holding Fransen group waar CS Raamconstructies deel van uitmaakt en in 2019 verkozen tot Jonge Vlaamse aannemer van het jaar.

Het bestaande gebouw van de Fransen group – waarin onder meer de zusterbedrijven Fransen Bouwonderneming en FST Funderingstechniek ondergebracht zijn - dicht bij de Turnhoutse ring gelegen, was vroeger reeds ‘opgetopt’. Naast dat gebouw bevindt zich een stuk industriegrond met serrebouw. Tom Fransen kon een gedeelte van die grond met de serres verwerven om de nieuwe vestiging van CS Raamconstructies – voorheen gevestigd in Weelde – te bouwen. Het gebouw bevat een nieuwe fabriek en een kantoorgebouw.

In het werk van Bart Janssens tekenen zich enkele constanten af die verder gaan dan esthetische waarde en kwalitatieve architectuur. Zo steekt hij zijn voorliefde voor de brutalistische Braziliaanse betonarchitectuur van bijvoorbeeld João Batista Vilanova Artigas of Oscar Niemeyer als inspiratiebron niet onder stoelen of banken. Een tweede constante is de zoektocht naar de eigenheid van de plek, ook al is deze een kmo-zone aan de rand van de stad. Het vraagt misschien meer architecturale moed om deze te vertalen in een hedendaags gebouw dan een open, braakliggend terrein aan de rand van een natuurgebied waar die identiteit zicht- en voelbaarder is. Als bijkomend specifiek ontwerpcanvas voor dit project vond hij in een van de activiteiten van de opdrachtgever – glas- en raamconstructeur – een inspiratiebron om vooral de gevels vorm te geven. 

Ongetwijfeld zijn de activiteiten en de visie van de opdrachtgever zeker een inspiratiebron geweest. Tom Fransen weet als geen ander dat een Vlaams bouwbedrijf zich moet diversifiëren door doorgedreven specialisatie. Met CS Raamconstructies mikt hij op de niet evidente markt van grote(re), technisch moeilijke en gewaagde projecten, zowel met raamconstructies in aluminium als in staal. Het bedrijf beschikt daarom over een inhouse engineeringsdienst en een eigen productie- en plaatsingseenheid. Het is de enige manier om de nodige techniciteit en kwaliteit te kunnen leveren voor steeds complexere gebouwen. Building Information Modelling (BIM) helpt hen daarbij om in de voorbereidingsfase virtueel al te kunnen inspelen op de mogelijke moeilijkheden. 

Deze eigentijdse en robuuste bedrijfsvisie wou Tom Fransen ook vertaald zien in het ontwerp. AIM speelde daar perfect op in. 

Lokale en internationale inspiratie

Het balkvolume waarin de extra verdieping op het bestaande bedrijfsgebouw geïntegreerd werd, vond de ontwerper een voldoende krachtig visuele en architecturale referentie om deze in het nieuwe gebouw nog prominenter en vormelijk zuiverder te herhalen. Het element wordt gematerialiseerd in een 46 meter lange en 14 meter diepe stalen bouwvolume dat zwevend wordt geplaatst op 9 betonnen dragende V-vormige betonelementen. De stalen structuur wordt bekleed met gevelelementen uit Equitone natura vezelcementplaat.  De V-vormige betonnen draagelementen zijn meteen een speelse knipoog naar Hospital da Lagoa en Wohnhochhaus am Hansaviertel, beide projecten van Oscar Niemeyer. Door de glazen gevelbekleding los van de betonnen draagelementen te ontwerpen wil architect Janssens extra benadrukken dat de majestueuze V-vormige dragers – die in een waterpartij staan – niet enkel een decoratieve maar vooral ook een structurele functie hebben. Ze dragen het balkvolume autonoom.

De duplexverdieping onder de balk wordt onafhankelijk gedragen door een secundaire, eveneens duidelijk afleesbare stalen structuur. De door de balk gecreëerde oversteek doet dienst als zonwering tijdens de zomermaanden.

Balkvolume versus duplex

Het gebouw is bereikbaar via een bruggetje dat geplaatst wordt over de waterpartij waarin de betonnen V-vormige elementen rusten. Net voor je de inkomhal betreedt, biedt de ruimte tussen de betonnen elementen en de glazen gevel vooral bij zonnig weer een geweldig perspectief. De grootse ritmiek van de elementen wordt geaccentueerd door de schaduwen die zich aftekenen tegen de vloer en de gevel. De inkomhal met open draaitrap naar de duplex heeft een dubbele hoogte. Het gebouw is deels onderkelderd. Tegen de scheidingswand tussen het kantoorgebouw en de industriehal is de keldertrap voorzien in een aparte, afgesloten traphal die deel uitmaakt van de sanitaire kern. In de kelder bevinden zich naast archief- en technische ruimtes ook de lockers, een doucheruimte en een serverruimte.

Links naast de inkomhal bevinden zich commerciële ruimtes zoals de showroom, administratie met backoffice en een drietal vergaderzalen. Rechts vinden we een klein landschapskantoor met drie aparte kantoorboxen en een coffee corner. 

De volledige duplexverdieping is als kantoorruimte ingericht; een groot en een klein landschapskantoor afgewisseld met verschillende kantoorboxen van diverse groottes. Aan de linkerzijde van de open circulatieruimte kan je in een kitchenette verpozen.

Functionele invulling

Om de structurele hegemonie van het balkvolume te vrijwaren kan je het naast met een lift ook via een aparte, afgesloten trap bereiken. Ook qua indeling, esthetiek en ruimtelijke beleving is het balkvolume totaal anders ontworpen dan de onderliggende duplexverdiepingen. Het volumespel in de gevel van het balkvolume – namelijk open delen afgewisseld met halfopen gevelelementen in strekmetaal – zet zich ook driedimensionaal door in de afwisseling van bebouwde volumes annex overdekt terras met open, niet overdekte dakterrassen/daktuintjes. Deze specifieke en fijn uitgekiende functionele en ruimtelijke logica wordt doorgetrokken zowel in de doorsnede, de gevel als in het plan.    

In het balkvolume bevinden zich nog extra kantoor- en vergaderruimtes met een aparte kitchenette en balie. De absolute ‘place to be’ is echter de lunchruimte met bar, keukenberging en 200 m2 grote lounge. Deze personeelsruimte sluit naadloos aan bij twee van de drie daktuintjes en vormt het kloppend hart van het kantoorgebouw. Tom Fransen wil deze ruimtes ook ter beschikking stellen voor sectorgebonden activiteiten zoals recepties, workshops, vergaderingen, bijeenkomsten; hij denkt dan vooral aan organisaties zoals VOKA, Confederatie Bouw, ...

De zijgevels van de balk zijn redelijk gesloten ontworpen om de focus op de transparantie van de voorgevel van het volume te vergroten. De linkerzijde van het balkvolume springt uit ten opzichte van de achterliggende industriehal. Ook deze ontwerpingreep geeft het balkvolume een extra definitie. 

Het kantoorgedeelte is van de loods afgeschermd met een betonnen brandwand. Verspreid op het nieuwe perceel worden extra parkeerruimtes en groenzones met aandacht voor infiltratie van regenwater ingetekend. De totaliteit van kantoorgebouw en industriehal is op een vierkant grid van 6 x 6 m ontworpen. 

In de loods worden deels geautomatiseerde assemblagelijnen ondergebracht. Fransen wou de verschillende bedrijfsunits van CS Raamconstructies die nu verspreid actief zijn, samenbrengen in een state of the art-kantoorgebouw annex bedrijfshal.

Kloppend hart

Architect Bart Janssens levert met dit ontwerp een knap staaltje van de Vitruvius-triade af. Het structurele aspect (firmitas) vind je duidelijk terug in alle onderdelen van het ontwerp. De volgorde van ontwerpen, de structurele logica van de verschillende onderdelen – terugspringend gelijkvloers en zelfdragende duplexverdieping, het door de betonnen V-vormige elementen volledig autonoom gedragen en functionerend balkvolume en de strikte scheiding van het kantoor- en industriegebouw – bleken tijdens de werffase ook volledig onafhankelijk praktisch uitvoerbaar. Het balkvolume lijkt boven de duplex te zweven. 

De bouwergonomische visie (utilitas) m.b.t. de logische invulling en het op elkaar afstemmen van de verschillende diensten en functies is duidelijk afleesbaar van zowel plan, gevels als volume. En over de venustas van dit project valt zeker niet te twijfelen. Het gebouw is ondanks de verschillende esthetische elementen een mooi harmonieus geheel. De generositeit van het ontwerp vertaalt zich in zowel de grootse ingrepen – V-kolommen en balkvolume, als in de details – waterpartij, strekmetaal, afwisseling materialen etc. 

Deze drie aspecten van de architectuur zetten het gebouw als belangrijkste vertaling van de bedrijfscultuur van de opdrachtgever in de vitrine. Tel daar nog de doorgedreven duurzaamheidsgedachte bij en je kan spreken van een gebouw dat klaar is voor de toekomst! 

CS Raamconstructies neemt de nieuwbouw tijdens de zomer van 2022 in gebruik en zal van Weelde verhuizen naar Oud-Turnhout. Veel succes en proficiat!

Vitruvius-triade

Firmitas, utilitas, venustas. Structurele sterkte, bruikbaarheid, esthetische waarde. Het was Vitruvius in de laatste eeuw voor onze tijdrekening die deze architecturale triade en de onderlinge relatie tussen de afzonderlijke begrippen als basis zag van alle architectuur. In de eeuwen die op de verhandeling De Architectura volgden, werden de begrippen verder verfijnd, aangevuld, genuanceerd, … en is de volgorde van belangrijkheid door mensen als Alberti, Venturi, Palladio, Boullée en Guadet in twijfel getrokken en veranderd. Bovendien is er beweerd dat het traditionele concept van firmitas, utilitas en venustas geen echte waarde meer had na 1800, toen ingenieurs constructies begonnen te creëren die zo opzichtig de zwaartekrachtwetten van de steenhouwers leken te trotseren. Nieuwe technieken en inzichten verruimden verder het vocabularium waarmee men over architectuur kon praten. Toch kunnen we stellen dat – ondanks al bouwkundige en wetenschappelijke concepten en kennis – de oorspronkelijke begrippen, zelfs in de hedendaagse architectuur, stevig standhouden.  

België is een kmo-land waarbij de economie en werkgelegenheid steunen op een grote groep van kleine en middelgrote bedrijven. In de jaren ’80 van de vorige eeuw ontstond er een grote behoefte aan nieuwe bedrijventerreinen voor kmo’s en werden in de rand van tal van gemeenten en steden kmo-gebieden ontwikkeld. Op vlak van stedenbouwkundige kenmerken en architecturale waarde werden ze vaak gecontesteerd alsof enkel firmitas en utilitas in dit segment van onze bebouwde omgeving belangrijk waren. 

Fransen CS
Kantoorgebouw + magazijn
Oud-Turnhout

Fransen CS

De naam Tracks staat voor beweging, verbinding en leuk thuiskomen. Ideaal voor mensen met een levendig professioneel en sociaal leven. De gunstige ligging van het project met bijhorende geweldige mobi-score vormde het uitgangspunt. Een volgend inspiratiepunt vloeide voort uit het gegeven dat een bewuste keuze voor een goed gelegen woonplaats met slimme collectiviteit je leven écht op de rails zet. 

TRACKS

De eerste twee decennia van de 21ste eeuw worden gekenmerkt door enkele nieuwe maatschappelijke fenomenen die de ‘traditionele’ manier van leven, wonen en werken en de onderlinge relatie ertussen aanzienlijk door elkaar schudt. Het toegenomen noodzakelijke klimaatbewustzijn, de demografische evolutie, het mobiliteitsprobleem en de nood aan de kwaliteitsverbetering van de fysieke en mentale gezondheid zijn enkele aandachtspunten die resulteren in een veranderend evenwicht tussen werk en vrije tijd. Vanzelfsprekend heeft dit alles een grote invloed op hoe en waar mensen willen wonen.

Architecten zoeken via nieuwe woontypologieën antwoorden op deze vragen en proberen zo te voldoen aan de typische woonbehoeften van millenials: vaak jonge tweeverdieners en forensen, kritische huurders en/of eigenaren die een flexibele levensstijl in de stad nastreven en geloven in innoverende concepten zoals XaaS (everything as a service).

maatschappelijk relevant

Op de hoek van de Spoorwegstraat en de Molenstraat, in de Turnhoutse stationswijk, vormen een aantal woningen met variërende kroonlijsthoogtes o.a. een winkelpand in een typisch Vlaamse centrumstraat.Ondanks de op wandelafstand nabijliggende winkels, culturele instellingen en openbare diensten, heeft de wijk nood aan nieuwe impulsen. Het bouwterrein ligt in een projectgebied en een zone dat net buiten een door de stad als winkelgroeigebied is gedefinieerd. Aan de overzijde van de spoorweg wordt SLIM Turnhout ontwikkeld, een gemengd project met woningen, winkels en KMO’s. 

nieuwe stedelijke impuls

De opdrachtgever Tervia’s is een ontwikkelaar met een uitgesproken blik op toekomstgerichte concepten en projecten waarbij circulair bouwen en andere hedendaagse bouwtendensen deel uitmaken van hun visie. Zij verwierven het terrein dat door z’n compacte vorm (930 m2) en beperkte bouwdiepte (15 m) voor AIM een uitdagende ontwerpopdracht betekende.  

Het nieuwe ontwerp buigt deze beperkingen om tot kwaliteiten.  In de hoekzone van het terrein wordt een baken gecreëerd met een gelijkvloers en vijf verdiepingen. De overgang naar de naburige panden gebeurt trapsgewijs. Het gelijkvloers werd ontworpen als een beleefbare plint en wordt uitgevoerd in groene geglazuurde keramische stenen. Het plan van dit niveau is exemplarisch voor de ontwerpfilosofie van AIM en zeker voor dit project in het bijzonder: een mix van privatieve en gemeenschappelijke ruimtes, een intelligent gebruik van de beperkte ruimte en originele ideeën die inspelen op de nieuwe noden. Complexiteit als opportuniteit. 

complexiteit als opportuniteit

In de Spoorwegstraat bevinden zich twee dienstenruimtes voor extern gebruik en een grote gemeenschappelijke fietsenberging voor 80 fietsen met werkbank annex wasplaats. De fietsenberging is rechtstreeks bereikbaar via de straat maar geeft ook toegang tot de gemeenschappelijke binnenruimte/terras/tuin. In de hoek van het bouwperceel, tegen de bestaande bebouwing, kan men via een trap de ondergrondse parking (17 parkeerplaatsen en 33 private bergingen) bereiken. Er is ook een mogelijkheid om via Cambio aan autodelen te doen. 

Aansluitend aan de bestaande bebouwing in de Molenstraat is de inrit naar de parkeergarage voorzien met daarnaast het enige appartement gelegen op het gelijkvloers. Tussen het appartement en de dienstenruimtes ligt het gemeenschappelijke hart van het project: een collectieve ruimte als transparant volume, een overgangszone tussen de privévertrekken van de appartementen en het maatschappelijke leven daarbuiten. In het ontwerp werd dit idee letterlijk gematerialiseerd: je kijkt van op straat door deze beglaasde ruimte naar het terras en de tuin. Het ontwerp van de plint trekt de straat tot binnen het gebouw en vice versa: de gemeenschappelijke muur met het achterliggend pand wordt gebruikt als groenwand. Een voorbeeld van hoe gedetailleerd de architecten niet enkel in materiaalgebruik maar ook in ideevorming te werk zijn gegaan. Het exponent daarvan is het voorzien van een logeerkamer op het gelijkvloers. Deze kan gebruikt worden door de bewoners als er iemand op bezoek komt en wil blijven overnachten.  Vaak laten de bewust klein ontworpen woonentiteiten geen extra logeerplaats toe en brengt deze kamer soelaas. Misschien is bij leegstand verhuring via Airbnb ook een optie om extra inkomsten te genereren.  

collectief versus privé

Op de verdiepingen zijn de appartementen (1 tot 3 slaapkamers) gesitueerd. De appartementen zijn per niveau toegankelijk via een gaanderij aan de binnenzijde van het project die op zijn beurt bereikbaar is via twee trappen en een lift. De uitgekiende horizontale en verticale circulatie zorgt ervoor dat de in totaal 32 appartementen bediend kunnen worden met slecht één lift. Dat levert een aanzienlijke besparing op. Alle appartementen hebben een inpandig terras. 

In de Molenstraat wordt op de derde verdieping een aanzet gegeven tot het afbouwen van het volume. Het laatste appartement heeft een ruime ‘buitenkamer’ met groen. Het inspringende volume dat op de hogere verdiepingen ook appartementen bevat wordt ook in dezelfde groene geglazuurde keramische tegels uitgevoerd. Het is een verwijzing naar het gelijkvloers en het geeft het volume een speels accent om massaliteit te voorkomen. In diezelfde geest krijgen sommige inpandige terrassen een kleuraccent mee dat contrasteert met de hagelwitte gevelsteen. 

Op verdieping vier en zes zijn grote gemeenschappelijke dakterras voorzien. Een zoveelste leuke vondst om het volume stelselmatig naar de naastliggende percelen af te bouwen. Op het hoogste is zelfs sanitair voorzien en een ruime berging voor terrasmeubilair. Het terras is omzoomd door groen en biedt een 360°-zicht op de omgeving. 

interieur versus exterieur

Op de daken zijn zonnepanelen geplaatst; het gebouw voldoet immers aan de BEN-eisen. Daarnaast is het uitgerust met het nieuwe slimme energieconcept Litobox dat op 3 m2 alle energievoorzieningen samenbrengt en 6 appartementen per box koppelt. In de inkomhal voorziet men een Bringme-unit waar pakketjes afgehaald of geleverd kunnen worden gecombineerd met videobeveiliging, deurbellen en brievenbussen. Ook dit past perfect in de urban living gedachte. 

Met dit project mikken de opdrachtgever en de architecten op een jong en dynamisch publiek dat flexibiliteit in werk, vrije tijd en wonen nastreeft. De woonentiteiten zijn bewust klein ontworpen, verschillende activiteiten (zoals wassen) kunnen zich in de gemeenschappelijke ruimten afspelen. Millenials studeren, werken en ontspannen zich graag daar waar leeftijdgenoten samenkomen. Dit kan perfect in dit vooruitstrevend project. De architecten ontwierpen een duidelijk leesbaar en dynamisch ontwerp en toverden met ruimte op het kleine terrein. Door de uitgekiende mix van gedefinieerde en ongedefinieerde ruimte kan de totale bebouwde oppervlakte beperkt gehouden worden. Daarnaast is er bijzonder veel aandacht besteedt aan het veruiterlijken van deze dynamiek door zowel met materiaal en volume inventief om te springen. De gemeenschappelijke ruimte op het gelijkvloers zorgt voor een verrassend doorkijkperspectief, het groene keramische volume zorgt voor een volumiek ritme dat ook in de Molenstraat door de traphal duidelijk voelbaar is.

technologie, dynamiek en materialisatie

Deze quote van Winston Churchill is misschien de beste reden waarom project TRACKS in Turnhout gerust een trendsetter genoemd mag worden, een labo waar architectuur herdacht werd in de context van een veranderende maatschappij. Het inspireert de bewoners nadat de levenswijze van de potentiële bewoners de architecten had geïnspireerd tot het ontwerpen van dit gebouw. 

‘we shape our buildings, thereafter they shape us’

Architects in Motion (AIM) ontwierp in samenwerking met hun vaste partner Estúdio MRGB uit Brazilië in Turnhout TRACKS, het young urban living-project dat inspeelt op de specifieke behoeftes van de 21ste-eeuwse kopers. Ze lieten zich daarbij inspireren door kernbegrippen zoals o.a. duurzaamheid, diversiteit, deeleconomie, flexibiliteit, technologie, dienstverlening en comfort. Het project impliceert verschillende residentiële innovaties en mag daarom gerust het label ‘epochaal’ opgespeld krijgen. 

Na een voorafgaande en door het stadsbestuur goedgekeurde volumestudie en densiteitsbepaling, werd samen met de Braziliaanse partner gezocht naar de voor de specifieke locatie meest geschikte architecturale taal en materialisatie.

De Geus - Van Eerd Vastgoed

Jongerencentrum

Simac Droneview

Het bouwterrein heeft een rechthoekige vorm en heeft een natuurlijk hoogteverschil van noord naar zuid van anderhalve meter. De stedenbouwkundige voorschriften leggen een maximum bebouwbare oppervlakte vast van ruim 5.000m2 maar ook een minimum effectieve bezetting van 35% met een minimum opgelegde hoogte van 6m bij de eerste stedenbouwkundige aanvraag. Het stelde Bart Janssens, architect-bestuurder bij AIM en verantwoordelijk voor het ontwerp, meteen voor een extra uitdaging. De programmatorische eisen – de nodige parkeerplaats combineren met het gevraagde bebouwde programma en de mogelijkheden openhouden voor eventuele uitbreiding van het gebouw –, de stedenbouwkundige voorschriften die een groenstrook rondom van 8m en nog een extra opgelegde zone voor wegenis vereisten en tot slot de helling van het terrein, beperkten enerzijds de mogelijkheden maar inspireerden de ontwerper anderzijds tot een subtiele ontwerpmatige oplossing. 

Er werden verschillende ontwerpen voorgesteld en besproken maar uiteindelijk werd gekozen voor een niet voor de hand liggende oplossing: door het volledige gebouw los te koppelen van het maaiveld en 1,2m ‘op te tillen, werd de bouwdiepte geoptimaliseerd en gedeeltelijk in overeenstemming gebracht met het natuurlijke talud van het terrein. Op die manier parkeren de auto’s op ongeveer anderhalve meter diepte t.o.v. het nieuwe maaiveld en zijn ze grotendeels aan het zicht onttrokken en ‘delen’ ze de beschikbare, kostbare bouwoppervlakte met de hogergelegen kantoorruimtes. Anderzijds krijgt je de illusie dat het gebouw ‘zweeft’ en wordt het laden en lossen van vracht- en bestelwagens vergemakkelijkt. 

Loskoppeling maaiveld

Op het zuidelijke gedeelte van het verzonken parkeerterrein, deels op de plaats waar het bestaande gebouw ingeplant was, wordt in eerste fase het kantoorgebouw annex magazijn gebouwd met een footprint van ongeveer 1.900m2. Dit geeft de opdrachtgever de kans om in de toekomst de bebouwde oppervlakte quasi te verdubbelen als de noodzaak zich voordoet. 

Op de zuidwesthoek van het gebouw, aan de Grauwmeer (de parallelweg met de E40) werden het magazijn en laadkade ontworpen. De weg voor het vrachtverkeer wordt zo ontkoppeld van het verkeer van de werknemers en de bezoekers en volgt de perceelgrenzen die niet aan de openbare weg liggen, en de bedrijvigheid van de laadkade wordt onttrokken aan de esthetische beleving van de rest van het gebouw. De werknemersingang is centraal in het gebouw ontworpen en via het parkeerterrein bereikbaar. De bezoekers betreden het gebouw via een helling die het niveauverschil tussen het nieuwe maaiveld en de vloerpas van het gebouw overbrugt. De ruime inkomhal is ‘strategisch’ gesitueerd. Links ervan bevinden zich enkele (directie-)kantoren, een back-office met flex-ruimte en een cosy corner. In het verlengde van de inkomhal bereik je via een secundaire hal het sanitair, de serverruimte, de trap en de lift en uiteindelijk het magazijn. Aan de andere zijde van dit functionele en logistieke blok bevindt zich een groot landschapskantoor inclusief een cosy corner, daarrond nog aparte kantoren, vergaderruimtes en een flex-lounge.

Via de hoofdtrap in de inkomhal bereikt men de verdieping. De indeling is quasi identiek aan deze van de begane grond met rechts van de hal een groot landschapskantoor met daarrond ook afzonderlijke kantoren en vergaderzalen. Enkel de linkerzijde wijkt af: een grand café met stockage en dakterras zijn de blikvanger van deze verdieping. Via de vide en de dubbelhoge glaspartij in de gevel valt het daglicht zowel op de verdieping als op de begane grond rijkelijk binnen.

‘Strategische’ inkomhal

In het gevelontwerp vallen meteen de bronskleurige, geperforeerde lamellen op. Ze zijn een subtiele verwijzing naar het sinusvormige logo van SIMAC. Tegelijkertijd zijn het zonwerende elementen en is er een perfect zicht van binnen naar buiten maar garanderen ze de privacy van het interieur vanuit de omgeving. De randen van het gebouw – zowel boven- als onderaan – werden uitgevoerd met zwart geglazuurde, keramische tegels met een reliëf. Het materiaal contrasteert qua textuur en kleur met het aluminium en geeft de totaliteit een bijzonder origineel en stijlvol uitzicht. De betonnen helling met de bronskleurige leuning voegt naast de horizontaliteit en de verticaliteit een derde ‘beweging’ toe aan het gevelontwerp. Het volume van het magazijn is met architectonisch zichtbeton bekleed en zorgt voor een solide gevelaccent. 

Het toekomstige groen rond het gebouw zal een perfecte overgang vormen van de ‘grondgebonden’ omgeving en het ‘zwevende gebouw’. Door de parkeersituatie te optimaliseren blijft er opvallend veel ruimte over voor restgroen. 

Het gebouw wordt verwarmd en gekoeld met betonkernactivering. Om het interieur – dat vooral bestaat uit een combinatie van eenvoudig design en nobele kleurschakeringen van donkere kleuren in combinatie met lichte kleuren en tactiele materialen – zo sober mogelijk te houden, werden alle technische leidingen in een verhoogde vloer geplaatst. Alle verlichting is aan het betonnen plafond bevestigd. Aan de ramen wordt de ventilatie en de installatie voor eventuele bijverwarming ingewerkt. Het ontwerp en de uitwerking van de vloerbekleding komt overeen met en verwijst naar het ontwerp van de gevelpanelen. 

Logo als inspiratiebron

Architects in Motion ontwierp met dit bedrijfsgebouw een veruitwendiging van de signatuur van SIMAC. Hoewel het oorspronkelijke ontwerp als een brutalistisch betonnen gebouw werd ontworpen en de lamellen in hout waren voorzien, koos Bart Janssens uiteindelijk in overleg met CEO dhr. van Schagen voor een ‘warmere’ uitstraling, een gevoel dat voor dhr. van Schagen beter paste bij de verpersoonlijking van de visie en missie van het bedrijf. Tegelijkertijd moest het ontwerp pretentieloos en tijdloos zijn. SIMAC trekt de beste IT’ers aan en wil hen in de meest optimale omgeving tewerkstellen. AIM bewijst met dit gebouw dat een architect, zonder toegevingen te doen aan zijn esthetische overtuiging en zijn kwaliteitsprincipes te verloochenen, in samenwerking met de opdrachtgever tot een perfect ‘compromis’ kan komen, waarbij dat woord geen enkele negatieve connotatie heeft. Een gebouw dat de grenzen opzoekt en rekening houdt met de ideeën, wensen, verwachtingen, … van alle partijen kan enkel een succes worden en zijn. 

Compromis

Familiebedrijven vormen een bijzondere groep binnen het diverse landschap van het ondernemerschap. De maatschappelijke verantwoordelijkheid is traditioneel groot, ze doorstaan op een eigen manier vele stormen, ze vormen vaak de basis van een sterke plaatsgebonden economie en dragen het label kwaliteit met een sterke missie, een ‘gezicht’ hoog in het vaandel. Toch opereren ze over het algemeen in de luwte van de economie en misschien is dat de reden dat huidig CEO Eric van Schagen in 2014 SIMAC weghaalde van de beurs om opnieuw een familiebedrijf pur sang te worden. Bart Janssens/Architects in Motion (AIM) ontwierp het nieuwe bedrijfsgebouw in Haasrode en ging daarbij op zoek naar hoe de waarden en de missie van een familiaal technologiebedrijf te weerspiegelen in architectuur. 

De bouwsite bevindt zich in het Researchpark in Haasrode, aan de E40 Brussel – Luik, niet zo ver van het centrum van Leuven. Het oude kantoorgebouw met magazijn dat SIMAC al op deze site had, werd gesloopt. De werken startten in juni 2021. 

Simac

IOK Afvalbeheer

AIM beoogt een flexibel parkeersysteem dat dankzij standaardisatie en prefabricage uitbreidbaar en demonteerbaar is, dit volledig volgens het cradle tot cradle principe. Het parkeergebouw wordt voornamelijk opgebouwd uit onbehandelde materialen. Hierdoor kunnen deze, na demontage, ingezet worden voor andere doeleinden.

Een eerste parkeergebouw zal uitgewerkt worden ter plaatse van het Thorpark, een technologiepark in volle ontwikkeling. Het betreft een parkeergebouw voor 250 wagens tegenover de T2-campus. De constructie bestaat uit maximum vier verschillende modules: de parkeervloer, de circulatieconstructie, het dak en de gevel. Er zal bijgevolg weinig in situ gefabriceerd moeten worden. Het is mogelijk de constructie af te breken en op een andere locatie in een configuratie naar keuze herop te bouwen. Naargelang de noden kan het parkeergebouw uitgebreid worden met een groengevel, groendak en/of zonnepanelen. De groengevel biedt niet alleen voordelen op esthetisch maar ook op ecologisch vlak. Bovendien is de constructie dankzij de groengevel in harmonie met de natuurlijke omgeving van de site. Ook deze toegevoegde elementen zijn gestandaardiseerd.

In samenwerking met de stad Genk wil Architects in Motion het ontwerpvoorstel verder uitwerken tot een duurzaam, helder en eerlijk ontwerp, tot een voorbeeldproject voor de toekomst.

Thorpark

Kempisch Tehuis

Mekanders

Ter Loke

Handbogenhof

De officiële opdracht luidde: optimalisatie van de  speelruimte door deze uit te breiden tot een oppervlakte van 14.00m x  14.00m (was het eerste en belangrijkste uitgangspunt), het verduurzamen  van het gebouw, de renovatie van het interieur, het vernieuwen van de  theatertechnische installaties, de aanpassing naar de hedendaagse  brandnormen en de optimalisatie van de interne circulatie.

Deze multidisciplinaire opdracht vergde een ontwerpteam met  diverse expertises waarbij de auteurs van de verschillende studies zich  moesten kunnen vinden in het algemene idee om een zo onzichtbaar  mogelijke ingreep in de bestaande context uit te voeren. Een op het  eerste gezicht moeilijke taak mondde uit in een bijzonder samenspel van  esthetiek en techniek. 

Immers, dat uitgangspunt staat ook diametraal tegenover  vroegere renovatie- en uitbreidingsprojecten die de Warande onderging.  In 2005 tekende Macken & Macken een tweede podiumzaal (de Kuub) met  een heel eigen, contrasterend ontwerp en ook de uitbreiding/renovatie  van architect Achtergael uit 2012 stelde zich extrovert op zodat de  introverte ziel van de oorspronkelijke Warande aangetast leek.  Een  (ver-)bindend element moest in deze architecturale chaos rust brengen en  de oude glorie van het bestaande gebouw – zonder al te extra  opdringerige en zichtbare ingrepen – doen herleven.

Van meet af aan besefte AIM dat dit project enkel kon slagen  met een ervaren, origineel en goed team. Studiebureau Van hoorickx deed  de stabiliteitsstudie. Studiebureaus gebouwentechnieken Deerns en  Ingenium ontwierpen een revolutionaire HVAC-installatie waarmee ook de  basismissie werd onderschreven. Maar bij hun zoektocht keken ze ook  buiten de grenzen: het internationaal gerenommeerde Theateradvies  Amsterdam werd geboeid door het historische verhaal van de Warande en  werkte enthousiast mee. Voor de akoestische studie tekende LBP Sight uit  Nieuwegein. 

Less is more… and much more

De moeilijkste en structureel grootste ingreep was de  uitbreiding van de speeloppervlakte van 10 x 10 meter naar 14 x 14  meter. Deze aanpassing was noodzakelijk om de ambitie van de  opdrachtgever om grotere producties uit te nodigen, mogelijk te maken.  De achterzijde van het bestaande podium en enkele aanpalende ruimtes  werden gesloopt en ondergebracht in een nieuw volume dat AIM aan de  achterzijde van ‘de ton’ ontwierp. Het werd een volledig nieuw  servicegebouw met infrastructuur voor de artiesten, de techniek en de  logistiek. Om de architecturale uniformiteit van de site te bewaren,  sluiten de betonnen sokkel en de glazen verdieping qua architectuur,  materiaal en vorm respectievelijk aan bij de naastgelegen fuifzaal Futur  en de daar achter gelokaliseerde Kuub. Daarnaast werden historisch  functionele onzuiverheden – zoals de achter het podium voorziene  danszaal, repetitieruimte, loges, verblijfsruimte, moeilijk te bereiken  bergingen – uit het bestaande gebouw gehaald en logisch ondergebracht in  de uitbreiding. 

Uit de voorstudie bleek bovendien dat de ligging van de  bestaande loskade en de dienst- en artiesteningang niet meer voldeden  aan de huidige theater- en circulatiebehoeftes.  De nieuwe loskade met  twee loading docks werd parallel aan de Wezenstraat en loodrecht op de  Warandestraat ingeplant, maximaal rekening houdend met de waardevolle  bomen van de voormalige gasthuissite. De ‘groene esplanade’, de  verbreding van de Warandestraat ter hoogte van de Warande, is een  herkennings- en groen rustpunt. Het groen begeleidt de bezoeker van de  straat naar de hoofdinkom en vormt samen met het park rond het kasteel  van de Hertogen van Brabant een groene aorta die de verschillende  grotere verkeersassen met elkaar verbindt.

Architecturale uniformiteit

Naast de loskade, tussen het bestaande en het nieuwe gebouw  leiden, een helling en een trap je via de artiesten- en dienstingang  binnen in het gebouw. Het onthaal voor de artiesten en de techniekers is  warm georganiseerd en is persoonlijker en gezelliger dan de manier  waarop andere cultuurcentra het publieksonthaal organiseren. Het idee om  cultuur drempelloos tot bij de mensen te brengen, werkt bij de Warande  zowel voor als achter de schermen. ‘Cultuur’ wordt hier niet alleen door  de ogen van de ‘toeschouwers’ maar ook door deze van de ‘makers’  gezien.  

In deze hoofdzakelijk betonnen tussenruimte voel je dat de  filosofie van loskoppelen, bescheidenheid en quasi onzichtbaarheid op  een bijna theatrale manier werkt. Aanvankelijk lijkt dit een  contradictio in terminis. Toch voelt het zo aan. De architecten willen  niet concurreren met het bestaande, ze veroorzaken geen spanningsveld.  Met inventieve aanvullingen en goed doordachte ingrepen versterken ze  het bestaande en halen ze het naar de voorgrond. Ze hanteren een  architectuur met esthetische en historische maturiteit. 

AIM’s keuze om het nieuwe gebouw met een glazen lichtstraat  volledig los te koppelen van het tonvolume is eveneens een eerbetoon aan  de oorspronkelijke brutalistische baksteenarchitectuur van de Warande.  Op geen enkele manier gaan ze met elkaar in concurrentie. Integendeel.  Als je tussen beide gebouwen staat en omhoog kijkt, zie je hoe de –  overigens zorgvuldig gereinigde en opnieuw gevoegde – baksteengevel  oprijst en een ‘eindige, bijna aardse’ massiviteit uitstraalt. Je vangt  ook een glimp op van de nieuwe theatertoren. Ook hier weer die  schijnbare tegenstelling, dat subtiele spel van textuur en materiaal. De  goudkleurige, gegolfde gevelbekleding in staal van de theatertoren is  alles behalve massief. Ze suggereert een rond de toren gedrapeerd  gordijn dat naar het ijle reikt, een frivole kroon op het robuuste  tonvolume. 

Eenheid/veelheid

In de circulatiezone - die een oplossing biedt voor de  gevraagde hertekening van de warrige bestaande circulatie - onder de  lichtstraat, vallen de twee imposante betonnen kolommen op. Het  speelveld van 14 x 14 m gebruikt de ruimte op het podium maximaal zodat  de draagstructuur van de nieuwe, even grote, toneeltoren niet kon  doorlopen tot op het gelijkvloers. AIM’s letterlijk en figuurlijk  ingenieuze vondst bood de oplossing: het zware torenvolume wordt  gedragen door twee cantilevers, rustend op de betonnen kolommen. Het  nieuwe servicegebouw dient als tegengewicht. Het speelveld wordt zo  gevrijwaard van storende structuurelementen. De uitbreiding van de  toneeltoren en de montage van de nieuwe elementen in de bestaande  schouwburg was een werk dat met chirurgische precisie werd uitgevoerd. 

Naast circulatie bevinden zich in het servicegebouw  kleedkamers, loges, ateliers, kantoren van de technici, magazijnen en  goederenliften. Vanuit de artiestenfoyer boven de loskade heb je een  prachtig zicht over de groene esplanade. De bomen geven bescherming  tegen oververhitting in de zomer. Alles straalt eenvoud maar groot  respect voor de artiest en de technici uit.  Van de typische sombere  catacombensfeer die vaak achter de schermen heerst, is hier geen sprake.  Openheid, licht en ruimte zijn sleutelbegrippen. En dat mag letterlijk  genomen worden. Via grote ramen in de achtergevel van het servicegebouw  vloeit licht doorheen de doorgang op de loskade (gelijkvloers) en een  raam in de artiestenlounge (eerste verdieping) tot op de scène. Vanop de  scène heb je contact met de buitenwereld, vanop de straat zie je licht  en beweging in het gebouw: een unieke transparantie die buiten naar  binnen trekt en vice versa. Cultuur hoort niet thuis in een ivoren  toren: er ontstaat een versmelting met het dagelijkse leven buiten.

Cantilevers

Eens je de toneelvloer betreedt, imponeert de groot(s)heid  van de theatertoren.  De scèneopening werd vergroot tot  breedbeeldformaat 16:9. Jardin en cour geven voldoende ruimte om met  vaste of losse manteaus en portaalbruggen de gewenste lijsten en decors  te maken. Via de dienstlift kom je op de technische verdiepingen van de  toneeltoren. Een volledig nieuwe trekkenwand (technische  hijsinstallatie) met 20 km staalkabel wordt geautomatiseerd via een  computer en een indrukwekkende batterij lieren bestuurd. Boven de  theatertoren, op de kabelvrije rollenzolder met roosters en klapvloeren  wordt het pas duidelijk dat theatertechniek meer dan een vak apart is.  Door de vloer heb je een hallucinant zicht op de speelvloer. 

Voor de renovatie van het schouwburginterieur liet AIM zich  inspireren door de aloude sfeer dat een avondje uit naar het theater  oproept. Overdaad aan velours, wegzakken in een theaterzetel, je  verbeelding op hol, verwondering,… Bij het iconische tapijtbedrijf Van  Besouw lieten ze een speciaal vast tapijt maken met daarin een  goudkleurige draad verwerkt. In de twee Salles de Pas Perdus, waar die  theatersfeer je instant vastgrijpt, werden zowel de vloer, de trappen  als delen van de wanden bekleed met het tapijt. De binnenzijde van de  halfronde betonnen lichtvangers aan de buitenzijde van het gebouw,  werden goudkleurig geschilderd zodat het licht dat binnenvalt gekleurd  diffuus is. Het grote kunstwerk van Fred Bervoets maakt het  magisch-realistische karakter compleet. Als bezoeker moet je doorheen de  Salles des Pas Perdus om de zaal te bereiken alsof het een overgang  betreft van de echte wereld naar de wereld van het theater, de dans, de  muziek. Of andersom. Het zijn sassen waarin je de buitenwereld moet  loslaten, waar externe invloeden worden afgeschud vooraleer dat ‘avondje  uit’ in te stappen. Een overgangszone van harde materialen/ratio naar  tactiele materialen/emotie.

Hetzelfde tapijt vinden we terug in de schouwburgzaal. De  comfortabele stoelen zijn bekleed met een iets donkerdere bruine stof.  De wanden zijn in een grijsbruine tint geschilderd.

De emotie van een avondje uit

In de kelderverdieping bevinden zich naast extra ateliers en bergingen  ook de technische ruimtes voor verwarming en ventilatie. En ook hier  hetzelfde basisidee: de uitstraling van het oorspronkelijke gebouw moet  zoveel mogelijk hersteld en/of behouden worden. Dat stelde de ingenieurs  technieken voor geen eenvoudige opdracht, die ze door gebruik te maken  van een revolutionaire en hoogtechnologische installatie tot een goed  einde brachten: de technische ruimte in de kelder, die vol met  ventilatie- en verwarmingskanalen gepropt zit, staat in schril contrast  met de schijnbaar volledige afwezigheid van technieken in het  bovengrondse gebouw. Nergens zie je storende HVAC-elementen. Dit konden  de ingenieurs bereiken door gebruik te maken van het BAopt/Climotion  softwaresysteem.  Heel kort-door-de-bocht werkt het systeem op het  nauwkeurig meten van alle relevante waarden in een ruimte om vervolgens  die informatie te gebruiken en te werken met de juiste luchtdruk. Door  deze diffuse ventilatie ontstaat een homogene opbouw van de lucht in de  ruimte en zijn geen hoge luchtsnelheden (worp) nodig, met een tochtvrij  klimaat tot gevolg.  Bovendien is het een bijzonder energiebesparend  systeem: alle energie komt perfect op de juiste plek in de ruimte  terecht.

Diffuus ventileren

Voor Architects in Motion was deze opdracht een uitdaging en  een opportuniteit tegelijkertijd. Respect was hierbij het  sleutelbegrip. Een veelzeggend maar gelaagd begrip dat zijn  etymologische oorsprong in het Latijn vindt: ‘respicere’ wat  terugkijken, omkijken betekent. 

Uit respect voor het gebouw nam AIM een bescheiden, bijna  onzichtbare houding aan bij de renovatie en uitbreiding van de Warande,  het iconische theatergebouw dat een groot deel uitmaakt van de recente  culturele geschiedenis van Turnhout. Anders dan vroegere renovaties of  uitbreidingen met andere architectenbureaus als auteur, wou AIM niet  contrasteren maar integreren. Niet choqueren maar consolideren. In die  opzet zijn ze met glans geslaagd. Het resultaat is een perfecte mix van  hedendaagse architectuur en technieken om de schoonheid van het  bestaande te vrijwaren en te versterken. Terugkijken door naar de  toekomst te kijken. 

Respect

Cultuurhuis (vroeger Kunstcentrum) de Warande in Turnhout is een icoon. Ontegensprekelijk en op vele vlakken. In 1972 geopend als één van de eerste culturele centra in Vlaanderen met tot gevolg dat nu, bijna een halve eeuw later, elke gemeente en deelgemeente in Vlaanderen een eigen cultureel- of ontmoetingscentrum in haar patrimonium heeft met als doel cultuur zo breed mogelijk te verspreiden.

Maar ook het ontwerp (Schoeters, Wouters, Vanhout, Schellekens) en de quasi uitsluitend receptieve werking waren baanbrekend.

In 2014 schreef het provinciebestuur van Antwerpen een ontwerpwedstrijd uit om het gebouw te moderniseren met als belangrijkste deelopdracht de renovatie van de eerste podiumzaal annex technieken. 

Architects in Motion (AIM) won de wedstrijd en kreeg de opdracht toegewezen. Het ontwerp van architecten Bart Janssens en Luc Vanhout predikte, uit respect en waardering voor het bestaande, ‘een ingetogen en bescheiden opstelling’. 

de Warande

De officiële opdracht luidde: optimalisatie van de speelruimte door deze uit te breiden tot een oppervlakte van 14.00m x 14.00m (was het eerste en belangrijkste uitgangspunt), het verduurzamen van het gebouw, de renovatie van het interieur, het vernieuwen van de theatertechnische installaties, de aanpassing naar de hedendaagse brandnormen en de optimalisatie van de interne circulatie.

Deze multidisciplinaire opdracht vergde een ontwerpteam met diverse expertises waarbij de auteurs van de verschillende studies zich moesten kunnen vinden in het algemene idee om een zo onzichtbaar mogelijke ingreep in de bestaande context uit te voeren. Een op het eerste gezicht moeilijke taak mondde uit in een bijzonder samenspel van esthetiek en techniek. 

Immers, dat uitgangspunt staat ook diametraal tegenover vroegere renovatie- en uitbreidingsprojecten die de Warande onderging. In 2005 tekende Macken & Macken een tweede podiumzaal (de Kuub) met een heel eigen, contrasterend ontwerp en ook de uitbreiding/renovatie van architect Achtergael uit 2012 stelde zich extrovert op zodat de introverte ziel van de oorspronkelijke Warande aangetast leek.  Een (ver-)bindend element moest in deze architecturale chaos rust brengen en de oude glorie van het bestaande gebouw – zonder al te extra opdringerige en zichtbare ingrepen – doen herleven.

Van meet af aan besefte AIM dat dit project enkel kon slagen met een ervaren, origineel en goed team. Studiebureau Van hoorickx deed de stabiliteitsstudie. Studiebureaus gebouwentechnieken Deerns en Ingenium ontwierpen een revolutionaire HVAC-installatie waarmee ook de basismissie werd onderschreven. Maar bij hun zoektocht keken ze ook buiten de grenzen: het internationaal gerenommeerde Theateradvies Amsterdam werd geboeid door het historische verhaal van de Warande en werkte enthousiast mee. Voor de akoestische studie tekende LBP Sight uit Nieuwegein. 

less is more… and much more

De moeilijkste en structureel grootste ingreep was de uitbreiding van de speeloppervlakte van 10 x 10 meter naar 14 x 14 meter. Deze aanpassing was noodzakelijk om de ambitie van de opdrachtgever om grotere producties uit te nodigen, mogelijk te maken. De achterzijde van het bestaande podium en enkele aanpalende ruimtes werden gesloopt en ondergebracht in een nieuw volume dat AIM aan de achterzijde van ‘de ton’ ontwierp. Het werd een volledig nieuw servicegebouw met infrastructuur voor de artiesten, de techniek en de logistiek. Om de architecturale uniformiteit van de site te bewaren, sluiten de betonnen sokkel en de glazen verdieping qua architectuur, materiaal en vorm respectievelijk aan bij de naastgelegen fuifzaal Futur en de daar achter gelokaliseerde Kuub. Daarnaast werden historisch functionele onzuiverheden – zoals de achter het podium voorziene danszaal, repetitieruimte, loges, verblijfsruimte, moeilijk te bereiken bergingen – uit het bestaande gebouw gehaald en logisch ondergebracht in de uitbreiding. 

Uit de voorstudie bleek bovendien dat de ligging van de bestaande loskade en de dienst- en artiesteningang niet meer voldeden aan de huidige theater- en circulatiebehoeftes.  De nieuwe loskade met twee loading docks werd parallel aan de Wezenstraat en loodrecht op de Warandestraat ingeplant, maximaal rekening houdend met de waardevolle bomen van de voormalige gasthuissite. De ‘groene esplanade’, de verbreding van de Warandestraat ter hoogte van de Warande, is een herkennings- en groen rustpunt. Het groen begeleidt de bezoeker van de straat naar de hoofdinkom en vormt samen met het park rond het kasteel van de Hertogen van Brabant een groene aorta die de verschillende grotere verkeersassen met elkaar verbindt.

architecturale uniformiteit

Naast de loskade, tussen het bestaande en het nieuwe gebouw leiden, een helling en een trap je via de artiesten- en dienstingang binnen in het gebouw. Het onthaal voor de artiesten en de techniekers is warm georganiseerd en is persoonlijker en gezelliger dan de manier waarop andere cultuurcentra het publieksonthaal organiseren. Het idee om cultuur drempelloos tot bij de mensen te brengen, werkt bij de Warande zowel voor als achter de schermen. ‘Cultuur’ wordt hier niet alleen door de ogen van de ‘toeschouwers’ maar ook door deze van de ‘makers’ gezien.  

In deze hoofdzakelijk betonnen tussenruimte voel je dat de filosofie van loskoppelen, bescheidenheid en quasi onzichtbaarheid op een bijna theatrale manier werkt. Aanvankelijk lijkt dit een contradictio in terminis. Toch voelt het zo aan. De architecten willen niet concurreren met het bestaande, ze veroorzaken geen spanningsveld. Met inventieve aanvullingen en goed doordachte ingrepen versterken ze het bestaande en halen ze het naar de voorgrond. Ze hanteren een architectuur met esthetische en historische maturiteit. 

AIM’s keuze om het nieuwe gebouw met een glazen lichtstraat volledig los te koppelen van het tonvolume is eveneens een eerbetoon aan de oorspronkelijke brutalistische baksteenarchitectuur van de Warande. Op geen enkele manier gaan ze met elkaar in concurrentie. Integendeel. Als je tussen beide gebouwen staat en omhoog kijkt, zie je hoe de – overigens zorgvuldig gereinigde en opnieuw gevoegde – baksteengevel oprijst en een ‘eindige, bijna aardse’ massiviteit uitstraalt. Je vangt ook een glimp op van de nieuwe theatertoren. Ook hier weer die schijnbare tegenstelling, dat subtiele spel van textuur en materiaal. De goudkleurige, gegolfde gevelbekleding in staal van de theatertoren is alles behalve massief. Ze suggereert een rond de toren gedrapeerd gordijn dat naar het ijle reikt, een frivole kroon op het robuuste tonvolume. 

eenheid/veelheid

In de circulatiezone - die een oplossing biedt voor de gevraagde hertekening van de warrige bestaande circulatie - onder de lichtstraat, vallen de twee imposante betonnen kolommen op. Het speelveld van 14 x 14 m gebruikt de ruimte op het podium maximaal zodat de draagstructuur van de nieuwe, even grote, toneeltoren niet kon doorlopen tot op het gelijkvloers. AIM’s letterlijk en figuurlijk ingenieuze vondst bood de oplossing: het zware torenvolume wordt gedragen door twee cantilevers, rustend op de betonnen kolommen. Het nieuwe servicegebouw dient als tegengewicht. Het speelveld wordt zo gevrijwaard van storende structuurelementen. De uitbreiding van de toneeltoren en de montage van de nieuwe elementen in de bestaande schouwburg was een werk dat met chirurgische precisie werd uitgevoerd. 

Naast circulatie bevinden zich in het servicegebouw kleedkamers, loges, ateliers, kantoren van de technici, magazijnen en goederenliften. Vanuit de artiestenfoyer boven de loskade heb je een prachtig zicht over de groene esplanade. De bomen geven bescherming tegen oververhitting in de zomer. Alles straalt eenvoud maar groot respect voor de artiest en de technici uit.  Van de typische sombere catacombensfeer die vaak achter de schermen heerst, is hier geen sprake. Openheid, licht en ruimte zijn sleutelbegrippen. En dat mag letterlijk genomen worden. Via grote ramen in de achtergevel van het servicegebouw vloeit licht doorheen de doorgang op de loskade (gelijkvloers) en een raam in de artiestenlounge (eerste verdieping) tot op de scène. Vanop de scène heb je contact met de buitenwereld, vanop de straat zie je licht en beweging in het gebouw: een unieke transparantie die buiten naar binnen trekt en vice versa. Cultuur hoort niet thuis in een ivoren toren: er ontstaat een versmelting met het dagelijkse leven buiten.

cantilevers

Eens je de toneelvloer betreedt, imponeert de groot(s)heid van de theatertoren.  De scèneopening werd vergroot tot breedbeeldformaat 16:9. Jardin en cour geven voldoende ruimte om met vaste of losse manteaus en portaalbruggen de gewenste lijsten en decors te maken. Via de dienstlift kom je op de technische verdiepingen van de toneeltoren. Een volledig nieuwe trekkenwand (technische hijsinstallatie) met 20 km staalkabel wordt geautomatiseerd via een computer en een indrukwekkende batterij lieren bestuurd. Boven de theatertoren, op de kabelvrije rollenzolder met roosters en klapvloeren wordt het pas duidelijk dat theatertechniek meer dan een vak apart is. Door de vloer heb je een hallucinant zicht op de speelvloer. 

Voor de renovatie van het schouwburginterieur liet AIM zich inspireren door de aloude sfeer dat een avondje uit naar het theater oproept. Overdaad aan velours, wegzakken in een theaterzetel, je verbeelding op hol, verwondering,… Bij het iconische tapijtbedrijf Van Besouw lieten ze een speciaal vast tapijt maken met daarin een goudkleurige draad verwerkt. In de twee Salles de Pas Perdus, waar die theatersfeer je instant vastgrijpt, werden zowel de vloer, de trappen als delen van de wanden bekleed met het tapijt. De binnenzijde van de halfronde betonnen lichtvangers aan de buitenzijde van het gebouw, werden goudkleurig geschilderd zodat het licht dat binnenvalt gekleurd diffuus is. Het grote kunstwerk van Fred Bervoets maakt het magisch-realistische karakter compleet. Als bezoeker moet je doorheen de Salles des Pas Perdus om de zaal te bereiken alsof het een overgang betreft van de echte wereld naar de wereld van het theater, de dans, de muziek. Of andersom. Het zijn sassen waarin je de buitenwereld moet loslaten, waar externe invloeden worden afgeschud vooraleer dat ‘avondje uit’ in te stappen. Een overgangszone van harde materialen/ratio naar tactiele materialen/emotie.

Hetzelfde tapijt vinden we terug in de schouwburgzaal. De comfortabele stoelen zijn bekleed met een iets donkerdere bruine stof. De wanden zijn in een grijsbruine tint geschilderd.

de emotie van een avondje uit

In de kelderverdieping bevinden zich naast extra ateliers en bergingen ook de technische ruimtes voor verwarming en ventilatie. En ook hier hetzelfde basisidee: de uitstraling van het oorspronkelijke gebouw moet zoveel mogelijk hersteld en/of behouden worden. Dat stelde de ingenieurs technieken voor geen eenvoudige opdracht, die ze door gebruik te maken van een revolutionaire en hoogtechnologische installatie tot een goed einde brachten: de technische ruimte in de kelder, die vol met ventilatie- en verwarmingskanalen gepropt zit, staat in schril contrast met de schijnbaar volledige afwezigheid van technieken in het bovengrondse gebouw. Nergens zie je storende HVAC-elementen. Dit konden de ingenieurs bereiken door gebruik te maken van het BAopt/Climotion softwaresysteem.  Heel kort-door-de-bocht werkt het systeem op het nauwkeurig meten van alle relevante waarden in een ruimte om vervolgens die informatie te gebruiken en te werken met de juiste luchtdruk. Door deze diffuse ventilatie ontstaat een homogene opbouw van de lucht in de ruimte en zijn geen hoge luchtsnelheden (worp) nodig, met een tochtvrij klimaat tot gevolg.  Bovendien is het een bijzonder energiebesparend systeem: alle energie komt perfect op de juiste plek in de ruimte terecht.

diffuus ventileren

Voor Architects in Motion was deze opdracht een uitdaging en een opportuniteit tegelijkertijd. Respect was hierbij het sleutelbegrip. Een veelzeggend maar gelaagd begrip dat zijn etymologische oorsprong in het Latijn vindt: ‘respicere’ wat terugkijken, omkijken betekent. 

Uit respect voor het gebouw nam AIM een bescheiden, bijna onzichtbare houding aan bij de renovatie en uitbreiding van de Warande, het iconische theatergebouw dat een groot deel uitmaakt van de recente culturele geschiedenis van Turnhout. Anders dan vroegere renovaties of uitbreidingen met andere architectenbureaus als auteur, wou AIM niet contrasteren maar integreren. Niet choqueren maar consolideren. In die opzet zijn ze met glans geslaagd. Het resultaat is een perfecte mix van hedendaagse architectuur en technieken om de schoonheid van het bestaande te vrijwaren en te versterken. Terugkijken door naar de toekomst te kijken. 

respect

Cultuurhuis (vroeger Kunstcentrum) de Warande in Turnhout is een icoon. Ontegensprekelijk en op vele vlakken. In 1972 geopend als één van de eerste culturele centra in Vlaanderen met tot gevolg dat nu, bijna een halve eeuw later, elke gemeente en deelgemeente in Vlaanderen een eigen cultureel- of ontmoetingscentrum in haar patrimonium heeft met als doel cultuur zo breed mogelijk te verspreiden. Maar ook het ontwerp (Schoeters, Wouters, Vanhout, Schellekens) en de quasi uitsluitend receptieve werking waren baanbrekend.

In 2014 schreef het provinciebestuur van Antwerpen een ontwerpwedstrijd uit om het gebouw te moderniseren met als belangrijkste deelopdracht de renovatie van de eerste podiumzaal annex technieken. Architects in Motion (AIM) won de wedstrijd en kreeg de opdracht toegewezen. Het ontwerp van architecten Bart Janssens en Luc Vanhout predikte, uit respect en waardering voor het bestaande, ‘een ingetogen en bescheiden opstelling’.  

Cultuurhuis (vroeger Kunstcentrum) de Warande in Turnhout is een icoon. Ontegensprekelijk en op vele vlakken. In 1972 geopend als één van de eerste culturele centra in Vlaanderen met tot gevolg dat nu, bijna een halve eeuw later, elke gemeente en deelgemeente in Vlaanderen een eigen cultureel- of ontmoetingscentrum in haar patrimonium heeft met als doel cultuur zo breed mogelijk te verspreiden. Maar ook het ontwerp (Schoeters, Wouters, Vanhout, Schellekens) en de quasi uitsluitend receptieve werking waren baanbrekend.

In 2014 schreef het provinciebestuur van Antwerpen een ontwerpwedstrijd uit om het gebouw te moderniseren met als belangrijkste deelopdracht de renovatie van de eerste podiumzaal annex technieken. Architects in Motion (AIM) won de wedstrijd en kreeg de opdracht toegewezen. Het ontwerp van architecten Bart Janssens en Luc Vanhout predikte, uit respect en waardering voor het bestaande, ‘een ingetogen en bescheiden opstelling’.

In 2016 kreeg Bart Janssens de opdracht voor Salar, een sociaal secretariaat, een kantoorgebouw als backofficeruimte te ontwerpen op een perceel op de hoek van de Turnhoutsebaan en de Eikenlaan in Kasterlee. Het perceel ligt op de stedenbouwkundige grens tussen woon- en groengebied. De Eikenlaan ontsluit een villawijk die parallel aan de Turnhoutsebaan gelegen is. Hoewel aan de andere kant van de Eikenlaan gelegen, maakt het perceel deel uit van deze verkaveling. Meer nog, het is het laatste stuk bouwgrond van die verkaveling en het vormt de overgang van ‘wonen’ naar ‘natuur’. Bart Janssens vond hierin aanknopingspunten om nog meer connectie te zoeken met de karakteristieke eigenschappen van het plaatselijke landschap en zijn vegetatie en de kracht van de natuur in het ontwerp te bestendigen. De omgeving is een typisch Kempisch landschap met zandduinen begroeid met dennenbomen en heide. De architect leverde een strijd om de bestaande bomen op het perceel, net voor de rooilijn te behouden om samen met de typische heidebegroeiing de verbinding met het naastliggende natuurgebied te versterken.  

Gelegen in een woonzone, meer bepaald in een villawijk, was het voor de architect meteen duidelijk dat het gebouw qua architectuur en materiaalgebruik zou moeten aansluiten bij de typologie van een grote eengezinswoning, eerder dan aan deze van een kantoorgebouw. 

Op het perceel, rondom het gebouw en de parkeerzone, worden de natuurlijke heuveltjes afgebouwd in de richting van de twee straten. Als je langs de Turnhoutsebaan het centrum van Kasterlee verlaat, voel je de intentie van de architect perfect aan: de dennenbomen voor het gebouw en de heuveltjes, maar zeker ook de discretie van het ontworpen gebouw en de materiaalkeuze ervan, doen het ‘gebouwde’ vervagen en zachtjes overgaan in de naastliggende dennenbossen.

natuurarchitectuur

Het nieuwe ontwerp kreeg nog een extra dimensie. Als backoffice zou het een gebouw worden waar weinig of geen externe publieke activiteit plaatsvindt. De specifieke aard van de werkzaamheden van de opdrachtgever inspireerde de architect om het nieuwe gebouw vorm te geven: een duidelijk afleesbaar symmetrisch plan, een eenvoudige structuur met betonnen portieken en een uitgekiend spel van gesloten en open gevelvlakken geven het gebouw een blijk van integriteit en privacy, het materialiseert de no-nonsense kwalitatieve hulpverlening waarvoor Salar staat. Het ontwerp straalt de discretie uit die van een sociaal secretariaat wordt verwacht.

In het hart van het gebouw ontwierp Bart Janssens een monumentale trap die als een centrale sculptuur het gebouw organisatorisch reguleert. In dit huzarenstuk van detailarchitectuur herken je duidelijk de voorliefde van Bart Janssens voor de brutalistische Braziliaanse betonarchitectuur. De trap staat op zich en draagt van niveau tot niveau. De onderzijde is ‘gekarteld’: vierkante uitsparingen die het verschil in afmeting van de buiten- en de binnencirkel perfect opvangen, geven het geheel een gerafeld maar uiterst verfijnd uitzicht. Maar als architect sta je met dergelijke gewaagde details alleen als de aannemer de uitvoering ervan niet beheerst. De trap is het resultaat van originaliteit in ontwerp en vakmanschap in uitvoering en doet het label ‘sculptuur’ alle eer aan. De verlichting accentueert het monumentale karakter: verticale lijnvormige armaturen maken een verbinding tussen de verschillende verdiepingen en zorgen voor het subtiele esthetische contrast tussen de horizontaliteit van de bouwstructuur en de verticaliteit van de trapstructuur.

De keuze voor het ruwbouw=afwerking-principe voor het interieur werd overal rigoureus toegepast, wat rust en evenwicht brengt in de overvloedig met technologie uitgeruste kantoren. De zes betonnen portieken die een raster vormen van 5m20 bij 5m80, zijn zowel in het plafond als in de wanden zichtbaar en dragen de zichtbetonnen welfsels. De metselwerkdelen werden uitgevoerd in dezelfde gevelsteen als het parament. In de traphal en kantoorruimtes werden lichtgrijze/beige tapijttegels geplaatst die qua tint heel nauw aansluiten bij de betonnen elementen.

discreet baken van betrouwbaarheid

Het tweede paradepaardje van het kantoorgebouw – naast de betonnen trap - zijn de vergaderruimtes onder het hellend dak. Op de tweede verdieping, waar de ruimtes zich bevinden, wordt de bijzondere stedenbouwkundige situatie van het gebouw duidelijk. De twee grote driehoekige ramen die de vorm van het hellend dak volgen, bieden een uitzicht op de bijzondere inplanting van het gebouw: enerzijds op de villawijk, anderzijds op het natuurgebied.  De ramen zijn enkele meters teruggetrokken geplaatst zodat een terras ontstaat. Het komt de lichtheid van het bouwvolume ten goede en accentueert het zadeldak, een keuze van de opdrachtgever. De meubels zijn uitgevoerd in donkerbruin houtfineer dat samen met de antracietgrijs gebeitste gelamelleerde dakspanten contrasteert met de in het zicht gelaten houten akoestische dakpanelen. De gestrengheid van de strakke ontwerplijnen wordt speels doorprikt door de slingervormige verlichtingsarmaturen die speciaal voor deze ruimte ontworpen werden. Eveneens om akoestische redenen werd de vloerbekleding deels doorgetrokken op de wanden. 

De centrale trap maakt het majestueuze karakter van de vergaderfaciliteit op de dakverdieping compleet. 

Op de eerste verdieping bevinden zich de backoffice-ruimtes, een printlokaal en een lokaal voor opleidingen. De kantoorruimtes worden afgescheiden van de traphal met verdiepinghoge glazen wanden. De trap speelt duidelijk de hoofdrol in dit decor. Op deze verdieping reikt de trapopening tot aan de voorgevel. Het verrijkt de natuurlijke lichtinval en legt extra focus op de trap. Aan de achtergevel werd een koffiehoek ontworpen. De opdrachtgever wou bewust geen lift in het gebouw. Het nodigt de werknemers uit om op een officieuze, ongedwongen manier met elkaar te communiceren. De koffiecorner in de ruime traphal is daarvoor een extra troef en een zoveelste eerbetoon aan deze centrale in het natuurlijke licht badende ruimte.

De rechterzijde van het gelijkvloers is identiek aan deze van de verdieping. Aan de andere zijde bevindt zich de bistro/lounge. Verder zijn er nog het sanitair en een leveringszone voorzien. Achter de bistro geeft de autolift via de achtergevel rechtstreeks toegang tot de parkeerkelder waar ook de serverruimte en de technische ruimte een plaats vinden. De keuze voor de autolift kadert in de filosofie de bestaande natuur zoveel mogelijk te laten versmelten met het gebouw. De diepe kloof van de inrit zou het zicht al te veel schaden.

vergaderen with a view

Bart Janssens ontwierp de hoofdinkom bewust aan de achterzijde – de oostzijde - van het gebouw. Ook hier regeert de soberheid van een backoffice en worden al te opzichtige elementen achterwege gelaten. De kracht van de gevels ligt in de symboliek van de vorm en het materiaalgebruik. Voor de ramen van de voorgevel werden ranke hardhouten profielen geplaatst. Ze refereren aan de hoog opgeschoten dennenbomen in de omgeving. De natuurlijke ritmiek van de begroeiing wordt hierdoor niet onderbroken. De genuanceerde grijs/bruintinten van de gevelstenen sluiten dan weer perfect aan bij de kleur van de dennenappels en de stammen van de bomen.

Bedrijfsleiders van KMO’s – die in het Vlaanderen van de 21ste eeuw een groot aandeel van de jobcreatie op zich nemen – willen het dynamische karakter van hun ondernemerschap en de identiteit van hun bedrijf vertaald zien in de architectuur van hun bedrijfsgebouw. Architectuur als verlengde en zelfs versterking van de bedrijfssignatuur en -missie. Het is aan de architect om deze uniciteit te definiëren en te materialiseren in het ontwerp. Architect Bart Janssens van AIM ontwierp met Salar 2 een hedendaags kantoorgebouw dat geïntegreerd is in de schaal van de lokale architectuur van de achterliggende villawijk en inspeelt op de plaatselijke vegetatie en streekeigen landschap. De twee stedenbouwkundige sferen laat hij subtiel in het gebouw samenkomen. Ze worden harmonieus met elkaar verzoend door de met zorg ontworpen architecturale elementen. Het gebouw omarmt sereen en integer de activiteiten van het bedrijf. Het verheft de privacy van de klant en de dienstbaarheid die centraal staat tot een esthetische relevantie. 

gematerialiseerde missie

Voor Dom Hans van der Laan (1904-1991) – Nederlandse benedictijner monnik en architect -  is orde de onderliggende basis van alles. De door de mens onveranderde natuur is ondoorgrondelijk en haar vormen hebben ontelbare wetmatigheden die we als mens moeten respecteren. Ze hebben verschillende verschijningsvormen in alle aspecten van de natuur in meetbare en onmeetbare vorm. Architectuur, in zijn fundamenteel voorkomen, is er volgens hem om ons te ‘omarmen’ en om onze omgeving leesbaar te maken. Onze gebouwde cultuur is met andere woorden nauw verbonden met onze kennis van en het respect voor de natuur. Van der Laan definieerde de functie van architectuur als ‘de expressiviteit van architectuur en het bewoonbaar maken van de natuur’.

Openbare ruimte innemen voor het plaatsen van een gebouw moet voor Bart Janssens van Architects in Motion (AIM) om die reden met de grootste omzichtigheid gebeuren. In gesprekken vermeldt hij ‘respect voor de omgeving’ en ‘de eigenheid van de plek’ als de belangrijkste basisprincipes van zijn architecturaal denken.

Salar

Gelegen in een woonzone, meer bepaald in een villawijk, was het voor de architect meteen duidelijk dat het gebouw qua architectuur en materiaalgebruik zou moeten aansluiten bij de typologie van een grote eengezinswoning, eerder dan aan deze van een kantoorgebouw.  

Op de eerste verdieping bevinden zich de backoffice-ruimtes, een printlokaal en een lokaal voor opleidingen. De kantoorruimtes worden afgescheiden van de traphal met verdiepinghoge glazen wanden. De trap speelt duidelijk de hoofdrol in dit decor. Op deze verdieping reikt de trapopening tot aan de voorgevel. Het verrijkt de natuurlijke lichtinval en legt extra focus op de trap. Aan de achtergevel werd een koffiehoek ontworpen. De opdrachtgever wou bewust geen lift in het gebouw. Het nodigt de werknemers uit om op een officieuze, ongedwongen manier met elkaar te communiceren. De koffiecorner in de ruime traphal is daarvoor een extra troef en een zoveelste eerbetoon aan deze centrale in het natuurlijke licht badende ruimte.  

Bart Janssens ontwierp de hoofdinkom bewust aan de achterzijde – de oostzijde - van het gebouw. Ook hier regeert de soberheid van een backoffice en worden al te opzichtige elementen achterwege gelaten. De kracht van de gevels ligt in de symboliek van de vorm en het materiaalgebruik. Voor de ramen van de voorgevel werden ranke hardhouten profielen geplaatst. Ze refereren aan de hoog opgeschoten dennenbomen in de omgeving. De natuurlijke ritmiek van de begroeiing wordt hierdoor niet onderbroken. De genuanceerde grijs/bruintinten van de gevelstenen sluiten dan weer perfect aan bij de kleur van de dennenappels en de stammen van de bomen. 

Openbare ruimte innemen voor het plaatsen van een gebouw moet voor Bart Janssens van Architects in Motion (AIM) om die reden met de grootste omzichtigheid gebeuren. In gesprekken vermeldt hij ‘respect voor de omgeving’ en ‘de eigenheid van de plek’ als de belangrijkste basisprincipes van zijn architecturaal denken. 

In 2016 kreeg Bart Janssens de opdracht voor Salar, een sociaal secretariaat, een kantoorgebouw als backofficeruimte te ontwerpen op een perceel op de hoek van de Turnhoutsebaan en de Eikenlaan in Kasterlee. Het perceel ligt op de stedenbouwkundige grens tussen woon- en groengebied. De Eikenlaan ontsluit een villawijk die parallel aan de Turnhoutsebaan gelegen is. Hoewel aan de andere kant van de Eikenlaan gelegen, maakt het perceel deel uit van deze verkaveling. Meer nog, het is het laatste stuk bouwgrond van die verkaveling en het vormt de overgang van ‘wonen’ naar ‘natuur’. Bart Janssens vond hierin aanknopingspunten om nog meer connectie te zoeken met de karakteristieke eigenschappen van het plaatselijke landschap en zijn vegetatie en de kracht van de natuur in het ontwerp te bestendigen. De omgeving is een typisch Kempisch landschap met zandduinen begroeid met dennenbomen en heide. De architect leverde een strijd om de bestaande bomen op het perceel, net voor de rooilijn te behouden om samen met de typische heidebegroeiing de verbinding met het naastliggende natuurgebied te versterken. 

Het Centrum voor Algemeen Welzijn De Kempen (CAW-gebouw) van Architects in Motion in Turnhout is een goed voorbeeld van dienende architectuur zonder triviaal te worden. Integendeel. Het gebouw is groots in eenvoud. Uniek in opzet. Het heeft alles ‘in huis’ om door zijn uniciteit een nieuw voorbeeld te worden in zijn soort. 

AIM’s visie is het resultaat van een grondige behoeftestudie en een ontwerpende onderzoekende houding als methodiek. Deze onderzoekende ingesteldheid, die een constant evoluerende theoretische en ervaringsgerichte kennis impliceert, hielp architecten Bart Janssens en Luc Vanhout en in hun ontwerp de nieuwe inzichten over maatschappelijke hulpverlening – een sector die de laatste decennia een grondige transitie onderging - te integreren. 

Het CAW-project is het resultaat van een uniek samenwerkingsverband tussen het Centrum voor Algemeen Welzijn De Kempen en het OCMW van Turnhout. Het CAW De Kempen is één van de 11 autonome VZW’s verspreid over Vlaanderen en Brussel met een divers aanbod aan hulp- en dienstverlening. Op zijn beurt is CAW De Kempen een hergroepering van CAW Kempen, De Meerpaal en De Koepel. De overheid bracht ze samen onder de noemer van CAW De Kempen. 

Daarnaast wil de Vlaamse regering de OCMW’s politiek, organisatorisch en ambtelijk integreren met de diensten van de steden en gemeenten. Uniek in Vlaanderen is dat de hulpverleningsdiensten van het OCMW van Turnhout samensmelten met CAW De Kempen. Enkel de administratieve diensten vinden onderdak bij de stadsdiensten van Turnhout.

dienende architectuur

Het programma van eisen van het gebouw was uitgebreid en complex: een tijdelijk verblijf voor crisisopvang, gespreksruimtes, vormingslokalen, ontmoetingsruimte, kantoren, voldoende vergaderfaciliteit en een ondergrondse parking. De te bouwen oppervlakte realiseren op het beschikbare terrein was een uitdaging, zeker in combinatie met het gemengde openbare/private karakter van het diachronische bouwprogramma. De ontwerpers beseften dat een complex programma op een beperkte ruimte kwaliteitsvolle en krachtige no-nonsense architectuur vereist om tot een goede oplossing te komen. 

De eens bloeiende site op de hoek van de Stationstraat en de Renier Sniedersstraat – het vervallen industriepand op het terrein is het gebouw waar Janssen Pharmaceutica ooit het levenslicht zag - was een grauwe plek geworden. De projectlocatie is in groter perspectief de ‘missing link’ tussen de stationsomgeving met het kantoorproject SLIM, de oude watertoren en het cultuurhuis de Warande.

De opdrachtgever ambieerde een laagdrempelig en architecturaal sober gebouw maar stelde hoge eisen op vlak van duurzaamheid, esthetiek, stedenbouwkundige transparantie en toegankelijkheid. 

Een haalbaarheidsstudie wees uit dat de bestaande bebouwing op het terrein gesloopt moest worden. De niet-evidente onregelmatige vorm van het vrijgekomen terrein nodigde de architecten uit om de intrinsieke opportuniteiten ervan te vertalen in een project dat meer is dan alleen maar architectuur. Het resultaat is verbluffend: in het nieuwe CAW-gebouw versmelten architectuur en stedenbouw. Het overstijgt architectuur an sich omdat de rooilijn, die normaal de scheiding is tussen architectuur en stedenbouw, niet gematerialiseerd wordt.

complexiteit smeekt om no-nonsense architectuur

Als je het gebouw via de Stationstraat richting Warandestraat benadert, valt de glooiende vorm meteen op. De kromming van de rooilijn is hier natuurlijk debet aan, de architecten kopieerden deze echter niet zonder meer.  De twee onderste bouwlagen waaieren uitnodigend uit richting binnengebied. Het volume van de hoger gelegen bouwlagen overdekt het ‘ontmoetingsplein’ dat enkele functies groepeert en verbindt. Architect Bart Janssens gebruikte voor de ontwerptaal het vocabularium van de betonnen gebouwen van Oscar Niemeyer in Belo Horizonte en Saõ Paulo en van bepaalde elementen uit de omgeving. De natuurstenen horizontale lijnen in de baksteenarchitectuur van de watertoren vinden we terug in de betonnen lijsten in de gevel. De natuurlijke textuur van de verticale houten lamellen vervangt deze van het metselwerk, qua richting contrasteren ze met de horizontaliteit van het beton. Tegelijkertijd voorkomen ze opwarming ten gevolge van invallende zon. De golvende gevel rijgt de onafgewerkte bestaande bouwlinten naadloos aan elkaar. 

De hoofdingang van het inloopcentrum bevindt zich in de overdekte zone, door de architecten gedefinieerd als stedelijke ontmoetingsplek. Een grote glazen wand opent het gebouw richting plein en onderstreept de transparantie van het onthaal. In het algemeen geldt de rooilijn als grens tussen privé en openbaar, tussen architectuur en stedenbouw. In dit concept vervaagt die grens, het openbare leven wordt in al zijn facetten binnen het gebouw getrokken om drempelloos mensen met maatschappelijke vragen en problemen uit te nodigen hulp te zoeken en te vinden. Een laagdrempeligheid die niet vertaald wordt in enkele gratuite materiële kunstgrepen, maar vorm krijgt vanuit een duidelijke architecturale visie en zich uit in verschillende aspecten: soberheid in materiaalgebruik en vormgeving en een duidelijke ruimtelijke en planmatige indeling.

een gebouw als stedenbouwkundig weefsel.

De twee verdieping hoge onthaalruimte vormt de ziel van het inloopcentrum en verleent toegang tot de infobalie, enkele verpozingsruimtes, het jongerencentrum JAC, het tijdelijk verblijf crisisopvang, individuele gesprekslokalen en een binnentuin. Een monumentale betonnen spiraaltrap verbindt de twee verdiepingen. De bezoeker kan in contact komen met een breed spectrum aan dienstverlening achter de schermen: een dubbele functieopbouw zorgt ervoor dat hulpzoekenden via een apart circulatiepatroon dienstverleners kunnen ontmoeten. Het maakt een stapsgewijze begeleiding naar hulp zonder al te veel zichtbaarheid mogelijk. 

De hoger gelegen verdiepingen met kantoren voor het OCMW en CAW stralen dezelfde soberheid uit maar de organische vorm van de voorgevel verwijst opnieuw naar de betonarchitectuur van Niemeyer en geeft de ruimtes een zekere frivoliteit. Bepaalde zones van het landschapskantoor hebben een donkerkleurig verlaagd plafond en zorgen voor een extra ruimtelijk accent. Enkele aparte afgeschermde gespreks- en vergaderlokalen zorgen voor privacy.

De residentiële architectuurtypologie van het hotel voor crisisopvang contrasteert met de rest van het centrum. Het massievere bakstenen volume refereert aan geborgenheid, huiselijkheid.  De betonlijnen in de gevel zien we hier terug: het zijn de verbindende elementen tussen het volume aan de straatzijde en het achterliggende hotel.  

Aan de overzijde bevinden zich de fietsenstalling en de inrit van de ondergrondse parking vanwaar je een duidelijk zicht hebt op het volledige terrein. Het is duidelijk dat de afbraak van het oude Janssen Pharmaceutica-gebouw mogelijkheden biedt tot de verdere ontplooiing van het achtergelegen binnengebied. 

PROJECT	ARCHITECT	OPDRACHTGEVER	PERIODE	CATEGORIE
VLABO	Bart Baeken	VLABO & Stad Lommel	2021 - 2023	Meervoudig wonen
VIBO		VIBO	2020 - 2022	Publiek
Fransen CS	Bart Janssens	CS Raamconstructies	2020	Kantoren & Industrie
TRACKS	Architects in Motion	Tervia’s nv	2020 - 2022	Meervoudig wonen
De Geus - Van Eerd Vastgoed	Architects in Motion	Van Eerd Vastgoed nv	2019 - 2021	Meervoudig wonen
Jongerencentrum	Bart Baeken	Stad Peer	2019 - 2021	Publiek
Simac	Bart Janssens	Simac	2019	Kantoren & Industrie
IOK Afvalbeheer	Peter Mertens	IOK	2018 - 2018	Kantoren & Industrie
Thorpark		Stad Genk	2018 - 2020	Publiek
Kempisch Tehuis	Bart Baeken	Kempisch tehuis	2017 - 2018	Meervoudig wonen
Mekanders		Mekanders VZW	2017	Gezondheidszorg
Ter Loke	Bart Janssens	Ter Loke vzw	2017	Gezondheidszorg
Handbogenhof	Bart Janssens	ARTES Group	2016 - 2021	Meervoudig wonen
de Warande	Bart Janssens, Luc Vanhout	Provincie Antwerpen	2016 - 2018	Publiek
de Warande	Bart Janssens, Luc Vanhout	Provincie Antwerpen	2016 - 2018	Interieur
Salar	Bart Janssens	Salar	2016 - 2020	Kantoren & Industrie
Salar	Bart Janssens	Salar	2016 - 2020	Interieur
CAW De Kempen	Bart Janssens, Luc Vanhout	CAW De Kempen vzw	2015 - 2020	Gezondheidszorg
CAW De Kempen	Bart Janssens, Luc Vanhout	CAW DE KEMPEN VZW	2015 - 2020	Interieur
Lanscap	Luc Vanhout, Mieke Goris	Lanscap bvba	2015 - 2016	Retail
Lanscap	Luc Vanhout, Mieke Goris	Lanscap bvba	2015 - 2016	Interieur
De Melkerij	Fréderic Wattecamps	Gemeente Zemst	2014 - 2015	Publiek
OCMW Lille	Peter Mertens	OCMW Lille	2014 - 2016	Meervoudig wonen
Frako	Luc Vanhout	Frako nv	2014 - 2019	Retail
Lavetan	Luc Vanhout	Lavetan nv	2013 - 2015	Interieur
Lavetan	Luc Vanhout	Lavetan nv	2013 - 2015	Kantoren & Industrie
OCMW Lier	Bart Janssens, Luc Vanhout	OCMW Lier	2012 - 2014	Interieur
OCMW Lier	Bart Janssens, Luc Vanhout	OCMW Lier	2012 - 2014	Publiek
Cipal	Luc Vanhout Peter Mertens	Provincie Antwerpen	2012 - 2014	Publiek
Ezaart	Frédéric Wattecamps	Gemeentebestuur Mol	2012 - 2013	Publiek
Heieinde	Paul Monden	Gemeente Vosselaar	2012 - 2013	Publiek
Veldekenshoeve		Stad Turnhout	2011 - 2013	Publiek
De Kock	Bart Janssens	De Kock bvba	2011 - 2014	Kantoren & Industrie
De Kock	Bart Janssens	De Kock bvba	2011 - 2014	Interieur
Gemeentehuis	Luc Vanhout	Gemeente Meerhout	2011 - 2015	Publiek
Gemeentehuis	Luc Vanhout	Gemeentebestuur Meerhout	2011 - 2013	Interieur
De Melle	Bart Janssens	De Melle NV	2011 - 2017	Interieur
Het Paradijs		OCMW Lier	2009 - 2013	Gezondheidszorg
De Lilse Bergen	Peter Mertens	De Lilse Bergen vzw	2009 - 2010	Publiek
Sint-Isabella PR02		OCMW Arendonk	2009 - 2011	Gezondheidszorg

ARCHIEF

Op zoek naar een project?